Dopuszczanie maszyn i urządzeń do ruchu zakładu górniczego

W ruchu zakładu górniczego można stosować wyłącznie takie maszyny i urządzenia oraz takie obiekty i ściany, które zostały uprzednio dopuszczone przez odpowiedni organ lub osobę, w przepisami przewidzianym trybie.

Obowiązek uprzedniego pozyskania dopuszczenia maszyny lub urządzenia do ruchu zg reguluje art. 114 ustawy z dnia 9 VI 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (tekst jednolity opubl. w Dz.U. z 2017 r., poz. 2126 – ze zm., dalej jako: „PGG”). Dla odkrywkowych zakładów górniczych istotne są 2 z 4 ustępów tego art.:

„Art. 114.
1. Oddanie do ruchu w zakładzie górniczym obiektów, maszyn, urządzeń i ścian, jak również dokonywanie ich istotnych zmian konstrukcyjnych lub istotnych zmian warunków eksploatacji, wymaga zezwolenia kierownika ruchu zakładu górniczego.
(…)
3. Przepisów ust. 1 i 2 nie stosuje się, jeżeli obiekt, maszyna lub urządzenie stanowi wyposażenie lub część składową obiektu budowlanego zakładu górniczego, dla którego pozwolenia na użytkowanie są wydawane przez właściwe organy nadzoru górniczego na podstawie przepisów prawa budowlanego.
(…)”

Istotnym jest zarówno zakres zastosowania zacytowanych wyżej norm, siatka pojęciowa („obiekty zakładu górniczego”, „maszyny”, „urządzenia”, „ściany”), uprawnienia organów nadzoru górniczego, jak również stosunek art. 114 do przepisów prawa budowlanego.

Czym jest „oddanie do ruchu w zakładzie górniczym”?

Oddanie do ruchu w zg obiektów, maszyn, urządzeń i ścian jest aktem wyrażenia zgody na korzystanie z obiektu, maszyny, urządzenia lub ściany w ruchu zg i wymaga udzielenia pozwolenia lub zezwolenia. W przypadku obiektów podstawowych oraz ścian i oddziałów prowadzonych lub eksploatujących w warunkach specjalnych (w przypadku podziemnych zakładów) pozwolenia udziela — w drodze decyzji — właściwy organ nadzoru górniczego, którym będzie właściwy dyrektor OUG lub dyrektor SUG (art. 114 ust. 2), natomiast w przypadku innych obiektów, a także maszyn, urządzeń i ścian oddanie do ruchu wymaga zezwolenia udzielonego przez kierownika ruchu zakładu górniczego (krzg) — i to zezwolenie krzg należy uznać za regułę w przypadku odkrywkowych zakładów górniczych (art. 114 ust. 1).

-----------------------------

Przepisy nie definiują pojęcia „oddania do ruchu w zakładzie górniczym”. Należy uznać, iż jest ono zbliżone do pojęcia oddania do użytkowania obiektów budowlanych, znanego przepisom ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity opubl. w Dz.U. z 2018 r., poz. 1202 — ze zm., dalej jako: „PrBud”). Taka analogia jest uprawniona o tyle, że stosownie do przepisu art. 114 ust. 3 PGG, są to instytucje względem siebie konkurencyjne. Oznacza to, że nie dopuszcza się odrębnie do ruchu tych obiektów, maszyn, urządzeń czy ścian lub oddziałów w przypadku, które stanowią obiekt budowlany w rozumieniu art. 3 pkt 1 PrBud lub jego część, jeśli obiekt ten wymaga pozyskania odrębnej decyzji o pozwoleniu na użytkowanie, o której mowa w art. 55 PrBud.
Można zatem normy zawarte w art. 114 ust. 1–3 skonkludować w sposób następujący:
a) jeśli obiekt, maszyna lub urządzenie stanowi wyposażenie lub część składową obiektu budowlanego zg, spełniającego warunki określone w przepisach art. 55 PrBud, wówczas przed przystąpieniem do użytkowania koniecznym jest pozyskanie ostatecznej decyzji o pozwoleniu na użytkowanie, natomiast w takich przypadkach nie wymaga się pozyskania aktu (pozwolenia dyrektora OUG lub SUG albo zezwolenia krzg) o dopuszczeniu do ruchu (art. 114 ust. 3 PGG);
b) w przypadku:
– podstawowych obiektów, maszyn i urządzeń zg dowolnego rodzaju,
– ścian podziemnego zg prowadzonych w warunkach specjalnych,
– oddziałów podziemnego zg eksploatujących partie złóż rud miedzi w warunkach specjalnych,
– dokonywania istotnych zmian konstrukcyjnych powyższych obiektów, maszyn i urządzeń lub istotnych zmian warunków eksploatacji prowadzonej przy ich udziale,
wymagane będzie pozyskanie decyzji — pozwolenia na oddanie ich do ruchu w zg, wydanej przez właściwego dyrektora OUG lub dyrektora SUG; dla tej kategorii nie będzie konieczne pozyskanie pozwolenia na użytkowanie wydanego na podstawie PrBud, chyba że co innego wynika z przepisów PrBud;
c) w przypadku pozostałych obiektów, maszyn i urządzeń — wymagane będzie dopuszczenie w formie pozwolenia wydanego przez krzg;
co przedstawia powyższa tabela.

Pojęcie „obiektu”, „ściany”

W przepisach PGG brak jest definicji pojęć „obiektu”, „maszyny”, „urządzenia” oraz „ściany”. Z tych względów koniecznym jest sięgnięcie po inne akty prawne, a przede wszystkim — po znaczenia, w jakich te pojęcia pojawiają się w języku technicznym. I tak, gdy chodzi o obiekt, to zakres znaczeniowy tego pojęcia jest z pewnością szerszy od pojęcia: „obiekt budowlany”, a z pewnością od pojęcia „obiekt budowlany zakładu górniczego”. Dlatego w tym pojęciu mieścić się będą także i te z obiektów, które nie spełniają warunków określonych w art. 3 pkt 1 PrBud, a więc w definicji legalnej „obiektu budowlanego”. Do obiektów niebędących obiektami budowlanymi ustawa zalicza ściany, a więc fragmenty wyrobiska (w nomenklaturze górniczej).
Mianem ściany określa się „wyrobisko ubierkowe o długości większej od 40 m” . Jest to więc wyrobisko, które powstaje w wyniku eksploatacji fragmentu złoża pomiędzy dwoma chodnikami, a zatem pojęcie to jest nieodłącznie związane z górnictwem podziemnym. Ze względu na funkcję, nauki górnicze wyróżniają kilka rodzajów wyrobisk (poszukiwawcze — tworzone dla potrzeb rozpoznania złoża kopaliny; udostępniające — łączące powierzchnię ziemi ze złożem; przygotowawcze — tworzone w złożu dla przygotowania eksploatacji oraz eksploatacyjne — tj. wyrobiska, w których odbywa się właściwa eksploatacja). Biorąc powyższe kryterium pod rozwagę należy zaliczyć ściany do wyrobisk eksploatacyjnych .

Podstawowe obiekty zg

Pojęcie podstawowych obiektów zakładu górniczego definiują przepisy aktów wykonawczych wydanych na podstawie art. 120 ust. 1 PGG, a więc tzw. „rozporządzenia ruchowe”. I tak, w przypadku odkrywkowych zakładów górniczych, § 57 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 8 kwietnia 2013 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu odkrywkowego zakładu górniczego (Dz.U. nr 1008) do podstawowych obiektów odkrywkowego zg zalicza:
1) główne rozdzielnie elektryczne wysokiego i średniego napięcia,
2) centrale telefoniczne i dyspozytorskie wraz z systemami łączności i alarmowania,
3) główne urządzenia i układy odwadniania.
Z kolei pojęciem „obiektu budowlanego zakładu górniczego” ustawa posługuje się w art. 6 ust. 1 pkt 4. Choć definicja jest napisana w sposób nieprawidłowy, to można z niej odkodować, że obiektem takim jest obiekt zg, który spełnia łącznie następujące warunki:
–     jest położony poza podziemnym wyrobiskiem górniczym, ale wciąż na terenie zg,
–    jest obiektem budowlanym w rozumieniu PrBud,
–     służy bezpośrednio do wydobywania kopalin ze złóż, podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji albo podziemnego składowania odpadów,
–     w podziemnych zg wydobywających węgiel kamienny — służy przygotowaniu wydobytej kopaliny do sprzedaży, jeśli przygotowanie to pozostawałoby w związku technologicznym z wydobyciem kopaliny.
Obiektem budowlanym w rozumieniu PrBud jest:
–     budynek wraz z instalacjami i urządzeniami technicznymi,
–     budowla stanowiąca całość techniczno-użytkową wraz z instalacjami i urządzeniami,
–     obiekt małej architektury.
Przepisy definiują budynek jako obiekt budowlany, który jest trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych, posiadający fundamenty i dach.
Budowlą zaś PrBud określa każdy obiekt budowlany niebędący budynkiem lub obiektem małej architektury, jak: obiekty liniowe, mosty, wiadukty, estakady, tunele, przepusty, sieci techniczne, wolno stojące maszty antenowe, budowle ziemne, hydrotechniczne, zbiorniki, wolno stojące instalacje przemysłowe lub urządzenia techniczne, oczyszczalnie ścieków, składowiska odpadów, stacje uzdatniania wody, konstrukcje oporowe, sieci uzbrojenia terenu, a także części budowlane urządzeń technicznych (kotłów, pieców przemysłowych i innych urządzeń) oraz fundamenty pod maszyny i urządzenia, jako odrębne pod względem technicznym części przedmiotów składających się na całość użytkową.
Od lat zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie wskazuje się na niedoskonałość powyższych definicji.

Zezwolenie KRZG

Zezwolenie na oddanie do ruchu w zg udzielane przez kierownika ruchu zakładu górniczego winno przyjąć postać pisemną, choć reguła taka nie wynika wprost z przepisów prawa. Uznałbym jednak, iż byłoby to wskazane co najmniej dla celów dowodowych. Przepisy — nie regulując formy zezwolenia — pozostawiają dużą dowolność kierownikowi ruchu odnośnie treści tego aktu. Dowolność dotyczy np. tytułu aktu (zarządzenie, zezwolenie, dopuszczenie itd.), jak również w znacznej mierze treści. Zezwolenie powinno wskazywać wprost, o którego rodzaju obiekt / maszynę / urządzenie czy ścianę chodzi, jak również wskazywać datę dopuszczenia do ruchu. Nie zaszkodzi podanie nazwy zakładu górniczego, chyba że wynika to pośrednio z treści pisma. Zezwolenie to stanowi element dokumentacji ruchu zakładu górniczego, do której posiadania i przechowywania zobowiązany jest przedsiębiorca (art. 117 pkt 5 PGG). Oczywiście dopuszczalnym jest zamieszczenie w ramach jednego pisma kilku decyzji krzg, np. dotyczących dopuszczenia kilku maszyn. Brak jest przeciwwskazań, by krzg ustalił dodatkowe warunki, których zaistnienie umożliwia lub wyklucza eksploatację obiektu / maszyny / urządzenia / ściany, jeśli tylko krzg uzna to za stosowne, a warunki te nie wynikają z innej dokumentacji (w szczególności dokumentacji ruchowej, jak plan ruchu zg itp.) lub tzw. dokumentacji techniczno–ruchowej.
Zezwolenie na dopuszczenie do ruchu w zg nie wymaga czyjejkolwiek kontrasygnaty. Warto odnotować, iż z przepisów aktów wykonawczych wydanych na podstawie art. 120 wynika obowiązek zapoznania zainteresowanych pracowników zg z treścią zezwolenia, w szczególności, gdy zezwolenie to zawiera dodatkowe warunki lub wskazówki dotyczące eksploatacji obiektu (maszyn, urządzenia, ściany).

Pozwolenie organu nadzoru górniczego

Większym formalizmem cechować się będzie pozwolenie wydane przez właściwy organ nadzoru górniczego, bowiem pozwolenie takie przyjmuje postać decyzji administracyjnej, podlegającej reżimowi KPA (ustawa z dnia 14czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego; tekst jednolity opubl. w Dz.U. z 2018 r., poz. 2096 — ze zm.). Wynika stąd zarówno konieczność przeprowadzenia postępowania administracyjnego, zakończonego wydaniem decyzji, której treść ustala art. 107 KPA. Pozostaną aktualne wywody przedstawione powyżej, a dotyczące treści pozwolenia, w tym dodatkowych warunków. Przestrzegałbym jednak przed przepisywaniem do ustaleń decyzji warunków wynikających z innych dokumentów, w tym planu ruchu zakładu górniczego bądź też tzw. dokumentacji techniczno–ruchowej.
Stroną postępowań będzie w zasadzie wyłącznie przedsiębiorca lub podmiot zewnętrzny, o którym mowa w art. 121 PGG, będący jednocześnie wnioskodawcą. Organem właściwym do wydania pozwolenia jest dyrektor OUG lub SUG (art. 164 ust. 2 PGG), przy czym właściwość dyrektora SUG ustala art. 169 PGG.

Próbny ruch obiektu, maszyny, urządzenia lub ściany

Wydanie przez organ nadzoru górniczego decyzji — pozwolenia na oddanie do ruchu obiektu (maszyny, urządzenia lub ściany) może być poprzedzone przeprowadzeniem próbnego ruchu obiektu, którego postępowanie dotyczy. Stwierdzając potrzebę w tym zakresie, organ nadzoru górniczego wydaje postanowienie, w którym nakazuje przeprowadzenie próbnego ruchu, określając przy tym jego zakres, a także sposób kontroli tego ruchu. Ważne przy tym, by w postanowieniu tym zawarte zostało uzależnienie wydania pozwolenia na oddanie do ruchu od uzyskanych w próbnym ruchu wyników. Brak bowiem postanowienia w tym zakresie spowoduje konieczność kontynuowania postępowania w sprawie wydania pozwolenia — i to bez oczekiwania na wyniki próbnego ruchu. Postanowienie nakazujące przeprowadzenie próbnego ruchu jest zaskarżalne do Prezesa WUG w terminie 7 dni (art. 141 § 2 KPA), przy czym zważywszy na fakt, iż zażalenie jest środkiem względnie suspensywnym (art. 143 KPA), tj. jego wniesienie nie powoduje automatycznego (z mocy prawa) wstrzymania wykonalności zaskarżonego postanowienia, wartym rozważenia jest zawarcie w zażaleniu stosownego wniosku o wstrzymanie wykonalności tego postanowienia. Wniesione zażalenie powinno być wraz z aktami postępowania przekazane do rozpoznania Prezesowi WUG, choć organ I instancji, jeśli tylko uzna zażalenie za w pełni uzasadnione, może je rozpoznać uchylając lub zmieniając zaskarżone postanowienie (art. 132 § 1 w zw. z art. 144 KPA).

Przesłanki uchylające obowiązek pozyskania zezwolenia lub pozwolenia

Z przepisów art. 114 PGG można wyinterpretować następujące okoliczności, których zaistnienie uchyli obowiązek pozyskania zezwolenia krzg lub pozwolenia organu nadzoru górniczego na oddanie do ruchu w zg obiektu / maszyny / urządzenia lub ściany. Pozwolenie oraz zezwolenie nie będą konieczne w przypadkach, gdy do ruchu oddawany jest:
–     przedmiot niebędący obiektem, maszyną, urządzeniem lub ścianą, np. samochód (argumentum a contrario z art. 114 ust. 1 i 2 PGG),
–     obiekt będący obiektem budowlanym zakładu górniczego, którego dopuszczenie do korzystania wymaga pozwolenia na użytkowanie,
–     obiekt, maszyna lub urządzenie, które stanowią wyposażenie lub część składową obiektu budowlanego zakładu górniczego, a którego dopuszczenie do korzystania wymaga pozwolenia na użytkowanie.
Różnica pomiędzy wyposażeniem a częścią składową obiektu budowlanego sprowadza się do tego, iż część składowa stanowi immanentny składnik obiektu połączony z nim w taki sposób, że część składowa nie może być odłączona od obiektu bez uszkodzenia lub istotnej zmiany obiektu albo też bez uszkodzenia lub istotnej zmiany części składowej (art. 47 § 2 KC), natomiast element stanowiący wyposażenie nie jest z obiektem połączony fizycznie, lecz funkcjonalnie.

Odpowiednik w PGG1994

Poprzednikiem komentowanego art. na gruncie PGG1994 był art. 109 ust. 2 pkt 1 (jako norma kompetencyjna dla organów nadzoru górniczego), natomiast przypadki, w których koniecznym było pozyskanie pozwolenia, normowały przepisy aktów wykonawczych (tzw. rozporządzeń behapowskich wydanych na podstawie art. 78 ust. 1 PGG1994).