Kolejność rozliczania należności z wpłat od dłużnika lub komornika
W jaki sposób rozliczać wpłaty dokonywane przez dłużnika? W jakiej kolejności zaspokajać koszty zastępstwa procesowego, koszty egzekucji, koszty (opłaty) sądowe, opłaty skarbowe, odsetki czy należność główną?
Odpowiedź na to pytanie będzie zależeć od tego, czy wpłaty dokonuje dłużnik dobrowolnie, czy też wpłata jest wynikiem prowadzonego postępowania egzekucyjnego – i została dokonana przez komornika.
Generalna zasada jest następująca:
a) przy dobrowolnej wpłacie dłużnika: najpierw na odsetki lub koszty postępowania (w tym koszty zastępstwa procesowego), na końcu na należność główną
b) przy wpłacie dokonanej przez komornika: najpierw na koszty egzekucji, potem na koszty postępowania przed sądem, dalej na odsetki, na końcu – na należność główną.
Poniżej znajdą Państwo podstawę prawną dla obu przypadków wpłat (w egzekucji / poza egzekucją).
DOBROWOLNA WPŁATA DŁUŻNIKA
W przypadku wpłaty dokonanej dobrowolnie przez dłużnika, zastosowanie znajdzie przepis art. 451 Kodeksu cywilnego, który daje uprawnienie wierzycielowi do rozliczenia w pierwszej kolejności należności ubocznych (takich jak koszty zastępstwa procesowego, opłaty sądowe, opłaty skarbowe itp.) oraz odsetek, a jeśli pozostaje jeszcze nierozliczona część wpłaty – część tę zalicza się na poczet należności głównej.
---------------------------------------------------------------------------
Przykład:
Dłużnik jest winien 10.000 zł, z czego 6.000 zł to należność główna, 1.500 zł to odsetki, zaś 2.500 zł to koszty procesu. Wierzyciel otrzymuje wpłatę w kwocie 5.000 zł, którą ma prawo rozliczyć w następujący sposób:
a) 2.500 zł – w całości na koszty procesu,
b) 1.500 zł – w całości na odsetki,
c) 1.000 zł – jako częściową wpłatę na rzecz należności głównej.
Art. 451. § 1. Dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić. Jednakże to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz na zalegające świadczenia główne.
§ 2. Jeżeli dłużnik nie wskazał, który z kilku długów chce zaspokoić, a przyjął pokwitowanie, w którym wierzyciel zaliczył otrzymane świadczenie na poczet jednego z tych długów, dłużnik nie może już żądać zaliczenia na poczet innego długu.
§ 3. W braku oświadczenia dłużnika lub wierzyciela spełnione świadczenie zalicza się przede wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeżeli jest kilka długów wymagalnych - na poczet najdawniej wymagalnego.
Warto zwrócić przy tym uwagę na fakt, że rozliczane odsetki i koszty procesu były „zaległe”, co należy rozumieć jako: wymagalne. Zasadniczo każde odsetki naliczone do dnia wpłaty są wymagalne, chyba że strony (wierzyciel i dłużnik) inaczej postanowią w umowie. Jeśli zaś chodzi o koszty procesu, koszty zastępstwa procesowego, koszty egzekucji i inne podobne należności uboczne, ich wymagalność zależy nie tylko od faktu poniesienia danego kosztu (opłaty), ale przede wszystkim od ich przyznania przez odpowiedni organ (np. sąd lub komornika). Warunkiem zatem rozliczenia np. kosztów sądowych z wpłaty dokonanej przez dłużnika będzie wydanie przez sąd orzeczenia w tym zakresie (nakazu zapłaty lub wyroku, czasem postanowienia). Odpowiednio w postępowaniu egzekucyjnym, wymagane będzie przyznanie kosztów egzekucji przez komornika. Natomiast w przypadku postępowania zabezpieczającego, samo postanowienie komornika o ustaleniu kosztów postępowania nie wystarczy, albowiem koszty te przyznaje wierzycielowi sąd na jego wniosek (art. 745 § 1 KPC). Zważyć również należy, że wymagalność kosztów zasądzonych przez sąd następuje w następnym dniu po uprawomocnieniu orzeczenia, a nie w dniu wydania orzeczenia.
WPŁATA W TOKU POSTĘPOWANIA EGZEKUCYJNEGO (dokonana przez komornika)
W tym przypadku zastosowanie znajdzie w pierwszej kolejności przepis art. 1025 KPC, który ustanawia kolejność rozliczania przez komornika (oraz wierzycieli) środków pozyskanych w toku egzekucji. Dla wierzycieli istotne jest, by w pierwszej kolejności pozyskane wpłaty rozliczać w poczet kosztów egzekucji, w ramach których mieszczą się wszystkie koszty przyznane przez komornika w postanowieniach, w tym koszty zastępstwa przez adwokata lub radcę prawnego.
1025 § 1. Z kwoty uzyskanej z egzekucji zaspokaja się w następującej kolejności:
1) koszty egzekucyjne,
2) należności alimentacyjne,
3) należności za pracę za okres 3 miesięcy do wysokości najniższego wynagrodzenia za pracę określonego w odrębnych przepisach oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i koszty zwykłego pogrzebu dłużnika,
4) należności wynikające z wierzytelności zabezpieczonych hipoteką morską,
5) należności zabezpieczone hipotecznie lub zastawem rejestrowym albo zabezpieczone przez wpisanie do innego rejestru,
6) należności za pracę niezaspokojone w kolejności trzeciej,
7) należności, do których stosuje się przepisy działu III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926 i Nr 160, poz. 1083, z 1998 r. Nr 106, poz. 668, z 1999 r. Nr 11, poz. 95 i Nr 92, poz. 1062, z 2000 r. Nr 94, poz. 1037, Nr 116, poz. 1216, Nr 120, poz. 1268 i Nr 122, poz. 1315 oraz z 2001 r. Nr 16, poz. 166, Nr 39, poz. 459, Nr 42, poz. 475 i Nr 110, poz. 1189), o ile nie zostały zaspokojone w kolejności piątej,
8) należności zabezpieczone prawem zastawu lub które korzystały z ustawowego pierwszeństwa niewymienionego w kolejnościach wcześniejszych,
9) należności wierzycieli, którzy prowadzili egzekucję,
10) inne należności.
§ 2. Po zaspokojeniu wszystkich należności ulegają zaspokojeniu kary pieniężne oraz grzywny sądowe i administracyjne.
§ 3. W równym stopniu z należnością ulegają zaspokojeniu odsetki i koszty postępowania. Jednakże z pierwszeństwa równego z należnościami czwartej, piątej i ósmej kategorii korzystają odsetki tylko za ostatnie dwa lata przed przysądzeniem własności, a koszty postępowania w wysokości nie przekraczającej dziesiątej części kapitału. Pozostałe odsetki i koszty zaspokaja się w kategorii dziesiątej. To samo dotyczy świadczeń należnych dożywotnikowi.
§ 4. Jeżeli przedmiotem egzekucji jest własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego lub prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, wierzytelność spółdzielni mieszkaniowej z tytułu nie wniesionego wkładu budowlanego związana z tym prawem ulega zaspokojeniu przed należnością zabezpieczoną na tym prawie hipotecznie.
Przywołane wyżej przepisy art. 1025 KPC nie dają jednak pełnej odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób rozliczać pozyskane w toku egzekucji wpłaty, poza kosztami egzekucji (rozliczanymi w pierwszej kolejności), o czym wspomniano wyżej. § 3 przywołanego artykułu stanowi jedynie o tym, że „w równym stopniu z należnością główną ulegają zaspokojeniu odsetki i koszty postępowania” (pomijam wyjątki ujęte w zdaniu drugi i trzecim tegoż paragrafu). Sięgnąć zatem trzeba do przepisu art. 1026 § 2, który nakazuje rozliczyć pozyskaną wpłatę w pierwszej kolejności na koszty postępowania (w tym koszty zastępstwa procesowego, opłatę sądową i skarbową itd.), dalej – na odsetki, na końcu zaś – na należność główną:
1026. § 1. Jeżeli suma objęta podziałem nie wystarcza na zaspokojenie w całości wszystkich należności i praw tej samej kategorii, należności zaliczone w artykule poprzedzającym do kategorii czwartej, piątej i ósmej będą zaspokojone w kolejności odpowiadającej przysługującemu im pierwszeństwu, inne zaś należności - stosunkowo do wysokości każdej z nich.
§ 2. Wydzieloną wierzycielowi sumę zalicza się przede wszystkim na koszty postępowania, następnie na odsetki, a w końcu na sumę dłużną.
UWAGI OGÓLNE
Opisane wyżej sposoby rozliczania wpłat pozyskanych od dłużnika (lub komornika) są korzystniejsze dla wierzyciela, niż stosowane powszechnie zaliczanie pozyskiwanych wpłat w pierwszej kolejności na należność główną, z uwagi na wysokość odsetek, a także fakt niemożliwości liczenia odsetek od przyznanych kosztów postępowania. Dlaczego? Wyjaśnia to poniższe wyliczenie:
Przykład:
Załóżmy, że dłużnik jest winien wierzycielowi kwotę 10.000 zł, wraz z odsetkami ustawowymi (od dnia 1 grudnia 2008 r.) oraz kosztami procesu w kwocie 2.000 zł. Dłużnik wpłaca w dniu 20 stycznia 2009 r. kwotę 2.000 zł, zaś 20 lutego 2009 r. – dalsze 3.000 zł.
(odsetki – dla ułatwienia – wyliczam na dzień 20.02.2009)
Jak widać, pierwszy sposób rozliczania wpłat daje wyższe odsetki.