WYBRANE OBOWIĄZKI KIEROWNIKA RUCHU WEDŁUG PROJEKTU NOWEGO ROZPORZĄDZENIA RUCHOWEGO (Cz. I)
Rozporządzenie ruchowe wciąż (w chwili pisania tego artykułu) nie weszło w życie, jednakże warto mu się przyjrzeć nieco bliżej, z uwagi na niektóre zmiany względem „starego” rozporządzenia. W poprzednim numerze przedstawiłem wybrane obowiązki spoczywające na przedsiębiorcy, natomiast niniejszy artykuł w całości poświęcę powinnościom kierownika ruchu, wynikającym z rozporządzenia ruchowego.
Z przepisów art. 112 ustawy wynika niezbicie, że ruch zakładu górniczego może być prowadzony wyłącznie pod kierownictwem i dozorem osób posiadających wymagane kwalifikacje. Niezależnie od podniesionych wątpliwości natury konstytucyjnej należy wskazać, że organizacja całego ruchu zakładu górniczego, jak również prowadzenie tego ruchu należą do kierownika ruchu zg (§ 7 ust. 1 rozporządzenia ). Wydaje się, że jest to kompetencja wyłączna, której musi podporządkować się każda osoba przebywająca na terenie zakładu, a nawet sam przedsiębiorca. Wypływa stąd również taki wniosek, że nie wszystkie polecenia kierownika ruchu mogą być odwołane np. przez przedsiębiorcę. Jednocześnie tak szerokie kompetencje kierownika decydują o jego odpowiedzialności za niedopełnienie obowiązków, w tym odpowiedzialności wykroczeniowej, zawodowej czy administracyjno-karnej, określonej w art. 175 ust. 2 ustawy – Prawo geologiczne i górnicze.
Kierownik ruchu zakładu górniczego jest zobowiązany m.in.:
do organizacji i prowadzenia ruchu zakładu górniczego, co oznacza w szczególności (§ 7 ust. 1 projektu rozporządzenia) obowiązek:
- ustalenia zakresu działania poszczególnych działów ruchu zakładu górniczego oraz służb specjalistycznych zakładu górniczego;
Sam schemat działów ruchu wynika z załącznika do planu ruchu – struktury organizacyjnej, który to plan ruchu jest akceptowany (podpisywany) przez przedsiębiorcę oraz kierownika ruchu zg. Tym samym kierownik nie będzie ustalał struktury, lecz szczegółowe rozkład zadań pomiędzy poszczególne działy ruchu zakładu. Oczywistym jest, że w braku wyodrębnienia działów ruchu (np. w małych zakładach odkrywkowych) omawiany obowiązek kierownika nie powstanie lub będzie mocno ograniczony.
- dokonania właściwego oraz zgodnego z przeznaczeniem doboru maszyn, urządzeń, materiałów, wyrobów z tworzyw sztucznych oraz środków strzałowych i sprzętu strzałowego;
Również i w tym zakresie wytyczne dla kierownika ruchu stawić będzie plan ruchu zakładu górniczego, a także projekt zagospodarowania złoża oraz decyzja środowiskowa. Ta ostatnia może bowiem zawierać wytyczne lub ograniczenia w zakresie sprzętu, dopuszczalnych norm emisji faktorów do środowiska (np. hałasu), zasady korzystania ze sprzętu itd. Jakkolwiek adresatem decyzji środowiskowej jest przedsiębiorca, to kierownik będzie obowiązany uwzględnić jej ustalenia.
- wyznaczenia osoby kierownictwa lub dozoru ruchu zakładu górniczego do wykonywania nadzoru nad prowadzeniem ruchu tego zakładu na danej zmianie – albo też do osobistego nadzorowania ruchu na danej zmianie;
Jasnym jest, że krzg nie będzie fizycznie w stanie osobiście kierować ruchem zakładu górniczego w każdym czasie (szczególnie w ruchu zmianowym lub w przypadku dużych zakładów górniczych). dlatego istotnym jest wskazanie osób kierownictwa ruchu (swoich zastępców, osób kierownictwa działu ruchu) lub osób dozoru ruchu do wykonywania nadzoru nad prowadzeniem ruchu na poszczególnych zmianach. Nie chodzi przy tym o to, by osoby te ustalać przed każdą zmianą, bowiem wyznaczenie może nastąpić jednorazowo, poprzez ogólne wskazanie, że ruch na zmianie prowadzi osoba zatrudniona na stanowisku np. zastępcy kierownika ruchu, a w przypadku kilku takich osób na jednej zmianie – osoba najstarsza stażem.
- ustalenia zasad zabezpieczenia zakładu górniczego na zmianach, na których ruch nie jest prowadzony, w dni wolne od pracy oraz w przypadku czasowego wstrzymania eksploatacji;
Plan ruchu powinien określać sposób zabezpieczenia zakładu w przypadkach, gdy ruch nie jest prowadzony (np. w przypadku wstrzymania ruchu na okres zimowy). Z kolei kierownik ruchu winien ustalić zasady zabezpieczenia zakładu w krótszych okresach – pomiędzy zmianami, w dni wolne od pracy czy też czasowego wstrzymania eksploatacji (np. wskutek decyzji organu nadzoru górniczego czy też wystąpienia zagrożenia).
- zapewnienia odpowiedniego nadzoru lub środków łączności, jeżeli stanowiska pracy są zajmowane przez odosobnionych pracowników;
Obowiązek zapewnienia środków łączności w odkrywkowych zakładach górniczych jest mocno ograniczony (względem tożsamego obowiązku w podziemnych zakładach), aczkolwiek należy pamiętać, że odosobnione stanowiska pracy, szczególnie w warunkach podwyższonego ryzyka, winny być wyposażone w środki łączności. Rozporządzenie nie precyzuje sposobu realizacji tego obowiązku, można więc pokusić się o interpretację, wedle której wymogi opisane powyżej spełni łączność za pośrednictwem telefonii komórkowej.
- do zapoznania pracowników danego zakładu z obowiązującym dokumentem bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników (zwanego w skrócie: dokumentem bezpieczeństwa) lub odpowiednią jego częścią (§ 6 ust. 4)
Dokument bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników jest jednym z podstawowym dokumentów ruchu zg, sporządzanym przez przedsiębiorcę . Kierownik winien natomiast zapoznać pracowników zakładu z obowiązującym dokumentem – w takim zakresie, jaki dotyczy danego pracownika. Każdy pracownik winien potwierdzić na piśmie zapoznanie się z dokumentem bezpieczeństwa, a w szczególności z oceną ryzyka zawodowego oraz stosowania niezbędnych rozwiązań zmniejszających to ryzyko.
Wszystkie obowiązki kierownik może wykonywać przy pomocy podległych mu osób kierownictwa i dozoru ruchu zakładu górniczego (§ 7 ust. 3)
Poza obowiązkiem ustalenia osób odpowiedzialnych za nadzór nad ruchem zakładu w przypadku nieobecności kierownika ruchu, krzg jest również uprawniony do wykonywania innych ciążących na nim obowiązków z pomocą osób kierownictwa i dozoru ruchu. W tym celu kierownik ustala zakres czynności dla podległych mu osób kierownictwa i dozoru ruchu, szczegółowo określając obowiązki tych osó, ich uprawnienia i zakres odpowiedzialności (§ 9 rozporządzenia). Od treśći ustalonych obowiązków zależy – co oczywista – ewentualna odpowiedzialność za ich niedopełnienie. Innymi słowy, osoba dozoru nie odpowiada np. na niwie wykroczeniowej czy zawodowej za niedopełnienie czynności, do których nie była zobowiązana na podstawie obowiązujących przepisów lub przez kierownika ruchu, w drodze określenia zakresu czynności. Zakres ten winien być ustalony w formie pisemnej i przedstawiony osobie, której dotyczy, za potwierdzeniem na piśmie.
- do opracowania zrozumiałej dla pracowników instrukcji bezpiecznego wykonywania pracy dla stanowiska lub miejsca pracy w ruchu zakładu górniczego
Instrukcja bezpiecznego wykonywania pracy dla stanowiska lub miejsca pracy nie musi być osobiście sporządzana przez kierownika, jest on jednak odpowiedzialny za jej opracowanie i zapoznanie pracowników z jej treścią. Każdy pracownik winien potwierdzić pisemnie fakt zapoznania się z instrukcją. Dokument ten winien zawierać co najmniej:
1) opis czynności wykonywanych przed rozpoczęciem i po zakończeniu pracy;
2) zasady i sposób bezpiecznego wykonywania pracy;
3) zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych, stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia pracowników, z uwzględnieniem zagrożeń występujących podczas wykonywania poszczególnych prac;
4) zasady ochrony przed zagrożeniami, o których mowa w pkt 3;
5) informacje o stosowaniu sprzętu ochronnego i ratunkowego.
Projekt instrukcji przyjmuje się w specjalnym trybie, poprzedzając konsultacjami z pracownikami lub ich reprezentantami wyłonionymi w sposó przyjęty w danym zakłądzie. Mogą to być zatem związki zawodowe lub reprezentacja „ad hoc”, czyli wyłoniona wyłącznie dla potrzeb skonsultowania instrukcji. Kierownik ruchu zatwierdza instrukcję dopiero po zakończeniu konsultacji (§ 10 ust. 3).
- do ogrodzenia lub oznakowania terenu zakładu górniczego i zabezpieczenia miejsc niebezpiecznych
Zarówno w obecnie obowiązujących przepisach, jak i w projektowanym rozporządzeniu pojawia się obowiązek oznakowania terenu zakłądu górnizcego. Należy jednak odnotować, że jeśli teren zakładu jest ogrodzony, to obowiązek jego oznakowania nie powstaje. Na tablicach służących oznakowaniu zakładu należy umieścić nazwę zakładu oraz „napis zakazujący wstępu osobom nieupoważnionym”.
Oznakowanie to jest o tyle istotne, że obecność osób postronnych na terenie zakładu górniczego może rodzić niebezpieczeństwo nie tylko dla intruzów, lecz również dla samego zakładu .
Innym, niezwykle istotnym obowiązkiem spoczywającym na barkach kierownika ruchu jest ustalenie sposobu zabezpieczenia miejsc niebezpiecznych, zlokalizowanych na terenie zg. Chodzi przy tym o miejsca, które nie znajdują się pod stałym nadzorem.
Bezwzględnego oznakowania – niezależnie od ewentualnego nadzorowania – wymagją miejsca o szczególnym zagrożeniu dla życia i zdrowia, w tym miejsca wykonywania prac niebezpiecznych. Rozmieszczenie i liczbę tablic – zarówno na granicach zakładu górniczego, jak i tablic wyznaczających miejsca niebezpieczne – ustala kierownik ruchu zakładu górniczego (§ 13 ust. 4). Jest to dość istotna zmiana względem „starego” rozporządzenia.
Rodzaje prac szczególnie niebezpiecznych określa kierownik ruchu, przy czym prace te można wykonywać pod bezpośrednim nadzorem osoby dozoru. Prace te poprzedza się:
a) sprawdzeniem stanu bezpieczeństwa miejsca pracy i urządzeń przez osobę dozoru ruchu zakładu górniczego,
b) instruktażem pracowników o sposobach prawidłowego wykonywania prac oraz mogących wystąpić zagrożeniach i sposobach ograniczenia związanego z nimi ryzyka,
c) doborem odpowiednich środków ochrony (§ 18).
przy czym wykonanie tych obowązków winno być sprawdzone przez kierownika ruchu lub inne osoby, wyznaczone przez kierownika do dozorowania prac na danej zmianie. Warto o tym pamiętać, szczególnie w chwili ustalania zakresu obowiązków i odpowiedzialności osób kierownictwa i dozoru ruchu, a także wskazując osoby odpowiedzialne za ruch zakładu na danej zmianie.
- kontroli posiadania przez osoby zatrudnione znaczków kontrolnych lub innych identyfikatorów
Obowiązek wyposażenia pracowników w znaczki kontrolne / identyfikatory został wprowadzony na przełomie XIX/XX w. w górnictwie podziemnym, nie bez sprzeciwu pracowników . Jest to podyktowane bezpieczeństwem tychże osób, choć kierownik ruchu zg może zwolnić pracowników z obowiązku noszenia znaczków / identyfikatorów, w przypadkach uzasadnionych warunkami terenowymi i technicznymi. Pamiętajmy jednak, że tak długo, jak długo kierownik nie wyda (najlepiej w formie pisemnej) takiego zwolnienia, regułą jest noszenie stosownych identyfikatorów.
Obowiązek ten nie dotyczy kopalń prowadzących ruch w oparciu o koncesję starosty.
- ustalenia sposobu dokumentowania wykonanych prac po zakończonej zmianie
Obowiązkiem osób kierownictwa lub dozoru ruchu, odpowiedzialnych za pracę na danej zmianie, jest udokumentować wykonane prac, potwierdzić opuszczenie przez pracowników stanowisk pracy lub przekazanie osobie nadzorującej prace na kolejnej zmianie informacji o pracownikach, którzy pozostali na stanowiskach pracy w celu jej dokończenia. Rozporządzenie nie narzuca sposobu dokumentowania tych informacji, pozostawiając to ustaleniu przez kierownika ruchu. Powszechną praktyką w dużych zakładach odkrywkowych jest stosowanie tzw. książek zmianowych.
Również i ten obowiązek nie dotyczy kopalń „starościańskich”.
- wyznaczenia zakresu i terminu robót przygotowawczych
Obowiązek ten rodzi w praktyce wiele wątpliwości, a często jest po prostu zapominany. Roboty przygotowawcze wykonuje się na przedpolu wyrobiska i zwałowska, z wyprzedzeniem przed robotami górniczymi (§ 23). Chodzi o to, by przygotować złoże do eksploatacji w możliwie bezpieczny sposób. W węglu brunatnym robotami przygotowawczymi obejmuje się m.in. odwadnianie złoża (§ 24). Często plany ruchu precyzują sposób wykonywania tychże prac, wymagane wyprzedzenie czasowe, a także ich zakres. W świetle § 23 projektu rozporządzenia wydaje się jednak, że zamieszczanie w planie ruchu zasad dot. robót przygotowawczych byłoby co najmniej zbyteczne, skoro zasady te winien ustalać kierownik ruchu zakładu górniczego, w sposób uwzględniający bezpieczeństwo prowadzenia robót górniczych (§ 23). Choć nie zostało to wprost wysłowione, to jednak uznałbym, że kierownik winien wziąć pod uwagę warunki lokalne występujące na przedpolu wyrobiska (lub zwałowiska), w tym warunki geologiczno-górnicze. Trzeba pamiętać, że w przypadku małych zakładów zakres robót przygotowawczych może być bardzo ograniczony. Podobnie w przypadku, gdy eksploatacja będzie ukierunkowana wgłębnie, nie zajdzie konieczność przygotowywania przedpola wyrobiska, lecz przede wszystkim – jego spągu.
- zabezpieczenia wyrobisk górniczych przed napływem wód
O sile niszczycielskiego działania wód nie trzeba specjalnie Czytelników przekonywać. Dlatego też rozporządzenie nakłada obowiązek zabezpieczenia wyrobiska górniczego przed napływem wód z terenów przyległych, a ponadto – przed działaniem erozyjnym na skarpach, półkach, pochylniach i poziomach roboczych. Warunkami minimalnymi tego obowiązku jest takie zabezpieczenie, które umożliwi przyjęcie i odprowadzenie:
1) dopływów na terenach nizinnych — występujących z prawdopodobieństwem raz na 50 lat;
2) dopływów na terenach wyżynnych i górskich — występujących z prawdopodobieństwem raz na 100 lat;
3) zrzutów wód z urządzeń odwadniających.
Jeśli uzasadniają to warunki terenowe i techniczne, kierownik ruchu może odstąpić od wykonywania zabezpieczenia (§ 25 ust. 2).
Obowiązek ten jest poniekąd związany z zagrożeniem wodnym, uregulowanym w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych (Dz.U. poz. 230), które wejdzie w życie z dniem 1 lipca 2013 r.