WYBRANE OBOWIĄZKI PRZEDSIĘBIORCY WEDŁUG PROJEKTU NOWEGO ROZPORZĄDZENIA RUCHOWEGO

Niemalże w przeddzień podpisania i ogłoszenia nowego „rozporządzenia ruchowego”, czyli rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu odkrywkowego zakładu górniczego, prezentujemy wynikające z nowych przepisów obowiązki spoczywające na przedsiębiorcy.

Jako że rozporządzenie służyć ma wykonaniu przepisów ustawy (ich uszczegółowieniu, doprecyzowaniu), to bardzo często koniecznym będzie sięgnięcie po PrGiG w celu ukierunkowania przepisów rozporządzenia. Zgodnie z powszechnym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego (por. dla przykładu „górniczy” wyrok z 13 września 2011 r., sygn. P 33/09), rozporządzenie nie może bowiem służyć zmianie czy tłumaczeniu przepisów ustawy.

Przedstawiona poniżej lista nie wyczerpuje oczywiście wszystkich obowiązków, jakie spoczną na przedsiębiorcach z dniem wejścia w życie rozporządzenia. Co więcej, nie wszystkie z omawianych obowiązków można doprecyzować bez sięgania po specyfikę danego zakładu. Tym niemniej uznałem, że próba choćby zarysowania problematyki może okazać się w praktyce przydatna.

W kolejnej odsłonie zaprezentuję obowiązki spoczywające na kierowniku ruchu zakładu górniczego.

Przywołane poniżej przepisy, bez podania aktu prawnego, odnoszą się do treści projektu rozporządzenia ruchowego.

Wedle przepisów projektowanego rozporządzenia, przedsiębiorca jest zobowiązany m.in.:

do sporządzania, uzupełniania i aktualizacji dokumentacji dotyczącej:

- prowadzenia ruchu zakładu górniczego

- oceny ryzyka zawodowego i stosowania rozwiązań zmniejszających to ryzyko (§ 4)

Dokumentacją dotyczącą prowadzenia ruchu zakładu górniczego jest przede wszystkim plan ruchu zakładu, lecz niewyłącznie. W przypadku zakładów prowadzących eksploatację w oparciu o koncesji wydaną przez starostę, dokumentację taką stanowi projekt techniczny (§ 34 ust. 1), zatwierdzany przez kierownika ruchu zg. Obowiązek sporządzenia takiego projektu spoczywa na przedsiębiorcy. Innego rodzaju dokumentacją związaną z ruchem zakładu górniczego jest dokument bezpieczeństwa (§ 6).

Obowiązek ten jest powtórzeniem art. 117 pkt 5 PrGiG.

do przeprowadzania na bieżąco analiz i badań niezbędnych dla bezpiecznego prowadzenia ruchu zakładu górniczego (§ 4)

Obowiązek ten można powiązać z obowiązkiem rozpoznawania zagrożeń związanych z ruchem zakładu górniczego i podejmowania środków zmierzających do zapobiegania i usuwania tych zagrożeń oraz innymi obowiązkami wymienionymi w art. 117 ustawy. Zakres tych analiz i badań będzie uzależniony od lokalnych warunków występujących w danym zakładzie górniczym, dlatego sporządzenie ich wyczerpującej listy jest niemożliwe.

do regularnego przeprowadzania przeglądu działań podjętych w celu zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników (§ 5)

Podobnie jak powyższe obowiązki, tak i omawiany obowiązek dokonywania przeglądu jest sprzężony z obowiązkami ustawowymi. Zakres podejmowanych działań służących zapewnieniu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia jest ustalany przede wszystkim przez przedsiębiorcę i zależy od stanu zagrożeń występujących w danym zakładzie górniczym.

do sporządzania dla zakładu górniczego dokumentu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników (zwanego w skrócie: dokumentem bezpieczeństwa; § 6 ust. 1)

Dokument bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników ma na celu określenie zagrożeń występujących w zakładzie, jak i sposobów ich unikania czy też – gdy ich eliminacja jest niemożliwa – sposobów minimalizacji ich wpływu na bezpieczeństwo osób przebywających w zakładzie, samego zakładu jak i otoczenia. Szczegółową treść dokumentu bezpieczeństwa przynosi załącznik nr 1 do rozporządzenia, wedle którego winien on zawierać:

1) strukturę organizacyjną zakładu górniczego (nie dotyczy zakładu prowadzącego eksploatację w oparciu o koncesję wydaną przez starostę);

2) opis zagrożeń w zakładzie górniczym;

3) osoby odpowiedzialne za stan bezpieczeństwa i higieny pracy;

4) sposób oceny i dokumentowania ryzyka;

5) opis postępowania związanego z bezpiecznym prowadzeniem ruchu zakładu górniczego, w zakresie:

a) bieżącego przeprowadzania analiz i badań niezbędnych dla bezpiecznego prowadzenia ruchu zakładu górniczego,

b) projektowania, wykonywania, wyposażenia i przekazywania do użytkowania nowych miejsc i stanowisk pracy,

c) wyposażania miejsc i stanowisk pracy w odpowiedni system akustyczny i optyczny do przekazywania sygnału alarmowego,

d) zmiany, rozbudowy i przebudowy miejsc i stanowisk pracy, powodujących zmianę warunków pracy,

e) ochrony przed zagrożeniami występującymi w zakładzie górniczym,

f)  przeglądów maszyn i urządzeń dla utrzymywania ich w stanie sprawności,

g) zlecania i koordynacji prac wykonywanych przez inne podmioty,

h) obiegu dokumentów pokontrolnych organów nadzoru zewnętrznego;

6) opis postępowania związanego z bezpieczeństwem zatrudnionych w ruchu zakładu górniczego, w zakresie:

a) identyfikacji i monitorowania zagrożeń,

b) wyposażania miejsc i stanowisk pracy w odpowiednie środki ochrony zbiorowej oraz pracowników w środki ochrony indywidualnej,

c) konsultowania i udziału pracowników w sprawach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy,

d) informowania pracowników o ryzyku i sposobach zapobiegania zagrożeniom,

e) zatrudniania pracowników posiadających wymagane kwalifikacje lub potrzebne umiejętności,

f) identyfikacji i wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych,

g) przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników,

h) szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy,

i) badań przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy,

j)  stosowania znaków bezpieczeństwa i ich lokalizacji;

7) opis postępowania w sytuacjach awaryjnych dotyczący:

a) sposobów ewakuacji i zapewnienia środków ratunkowych,

b) organizacji ratownictwa i pierwszej pomocy medycznej,

c) zapewnienia łączności, systemów ostrzegawczych i alarmowych;

8) sposób aktualizacji dokumentu bezpieczeństwa.

Dokument bezpieczeństwa winien być stale dostępny w zakładzie górniczym, bowiem obowiązkiem kierownika ruchu jest zapoznać wszystkich pracowników zakładu z jego treścią (lub odpowiednią jego częścią). W przypadku kopalń prowadzących ruch w oparciu o koncesję starościańską, dokument bezpieczeństwa może stanowić zbiór instrukcji lub innych dokumentów, opracowanych przez przedsiębiorcę, w zakresie odpowiednim do wielkości i zakresu działania zakładu górniczego (§ 6 ust. 5).  Mogą to być np. instrukcje bezpiecznego wykonywania pracy dla stanowiska lub miejsca pracy w ruchu zakładu górniczego.

Dokument bezpieczeństwa może ustalać wymóg w zakresie przeprowadzania inspekcji stanowisk pracy na każdej zmianie (§ 30).

do sporządzenia zakresu czynności kierownika ruchu zakładu górniczego

Zakres czynności winien szczegółowo określać obowiązki, uprawnienia i zakres odpowiedzialności kierownika ruchu zakładu górniczego. Ani przepisy PrGiG, ani też omawianego rozporządzenia nie wskazują, czy zakres obowiązków kierownika ruchu może być węższy niż ten, który wynika wprost z przepisów rozporządzenia. Można powziąć wątpliwości, czy przedsiębiorca będzie uprawniony – na zasadzie np. swobody umów – do zmniejszenia zakresu obowiązków ciążących na kierowniku ruchu z mocy przepisów rozporządzenia czy PrGiG. Wydaje się, że przepisy te mają charakter semiiperatywny, tzn. że możliwym jest zwiększenie tego zakresu (poprzez nałożenie nowych obowiązków), lecz nie zmniejszenie.

Oznaczałoby to jednak, że przedsiębiorca byłby związany decyzjami kierownika wydawanymi w oparciu o prerogatywy nadane przepisami rozporządzenia. Wydaje się jednak, że pogląd ten nie jest do końca prawidłowy, szczególnie gdy chodzi o sytuacje, w których decyzja kierownika ruchu stwarzała zagrożenie dla zakładu górniczego, osób w nim przebywających lub otoczenia zakładu – albo w niedostateczny sposób takim zagrożeniom by zapobiegała.

zatrudniać w ruchu zakładu górniczego odpowiednio wykwalifikowane osoby

Przepis § 11 – jakkolwiek nie wskazuje wprost adresata – kierowany jest przede wszystkim do przedsiębiorców, na których nakłada się obowiązek dopuszczania do pracy w ruchu zg osób, które posiadają wymagane kwalifikacje (art. 53 i nast. PrGiG). lub potrzebne umiejętności do wykonywania tych prac, a ponadto:

- dostateczną znajomość przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy potwierdzoną posiadaniem aktualnego zaświadczenia o odbyciu szkolenia w dziedzinie bhp;

- aktualne badania lekarskie oraz inne badania stwierdzające brak przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym stanowisku.

stosować w zakładzie odpowiednio dobrane instalacje techniczne, urządzenia, maszyny, narzędzia, materiały, środki ochrony zbiorowej i indywidualnej oraz środki strzałowe i sprzęt strzałowy

Dobór urządzeń, maszyn, narzędzi czy instalacji technicznych winien uwzględniać warunki górniczo-geologiczne i środowiskowe występujące w miejscu ich zastosowania. Wydaje się zatem, że głównym adresatem tego przepisu są osoby kierownictwa ruchu, jako że to na nich spoczywa prawidłowa organizacja i prowadzenie ruchu zakładu górniczego. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że projektowanie zakładu górniczego, stosowanych w nim rozwiązań, urządzeń, maszyn itd. wykonuje przedsiębiorca (lub zleca osobom trzecim), który jest przy tym podmiotem finansującym zakup tych urządzeń, przeto przedsiębiorca – podejmując decyzję o zakupie sprzętu – badał przydatność kupowanych środków do zastosowania w danym zakładzie górniczym.

zawiadamiać właściwe organy o wykryciu w nadkładzie, złożu lub urobku śladów kultury materialnej bądź znaleziska paleontologicznego

Jeśli w nadkładzie, złożu lub urobku odkryto ślady kultury materialnej (artefakty) lub znalezisko paleontologiczne, wówczas prowadzenie prac w tym miejscu winno być przez pracowników wstrzymane. Dodatkowo należy bezzwłocznie powiadomić osoby dozoru ruchu zakładu górniczego, które z kolei winny zawiadomić przedsiębiorcę lub kierownika ruchu zakładu górniczego. Ci ostatni podejmują wspólnie decyzję o dalszym wstrzymaniu robót lub przystąpieniu do ich wykonywania, oczywiście biorąc pod uwagę wymogi wynikające z odrębnych przepisów, przede wszystkim z ustawy z dn. 23 VII 2003 r. o ochronie zabytkow i opiece nad zabytkami (Dz. U. nr 162, poz. 1568 – ze zm.), której art. 32 stanowi:

„Kto, w trakcie prowadzenia robót budowlanych lub ziemnych, odkrył przedmiot, co do którego istnieje przypuszczenie, iż jest on zabytkiem, jest obowiązany:

1) wstrzymać wszelkie roboty mogące uszkodzić lub zniszczyć odkryty przedmiot;

2) zabezpieczyć, przy użyciu dostępnych środków, ten przedmiot i miejsce jego odkrycia;

3) niezwłocznie zawiadomić o tym właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków, a jeśli nie jest to możliwe, właściwego wójta (burmistrza, prezydenta miasta).

2. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) jest obowiązany niezwłocznie, nie dłużej niż w terminie 3 dni, przekazać wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków przyjęte zawiadomienie, o którym mowa w ust. 1 pkt 3.

3. Wojewódzki konserwator zabytków jest obowiązany w terminie 5 dni od dnia przyjęcia zawiadomienia, o którym mowa w ust. 1 pkt 3 i ust. 2, dokonać oględzin odkrytego przedmiotu.

4. Jeżeli w terminie, określonym w ust. 3, wojewódzki konserwator zabytków nie dokona oględzin odkrytego przedmiotu, przerwane roboty mogą być kontynuowane.

5. Po dokonaniu oględzin odkrytego przedmiotu wojewódzki konserwator zabytków wydaje decyzję:

1) pozwalającą na kontynuację przerwanych robót, jeżeli odkryty przedmiot nie jest zabytkiem;

2) pozwalającą na kontynuację przerwanych robót, jeżeli odkryty przedmiot jest zabytkiem, a kontynuacja robót nie doprowadzi do jego zniszczenia lub uszkodzenia;

3) nakazującą dalsze wstrzymanie robót i przeprowadzenie, na koszt osoby fizycznej lub jednostki organizacyjnej finansującej te roboty, badań archeologicznych w niezbędnym zakresie.

6. Roboty nie mogą być wstrzymane na okres dłuższy niż miesiąc od dnia doręczenia decyzji, o której mowa w ust. 5 pkt 3.

7. Jeżeli w trakcie badań archeologicznych zostanie odkryty zabytek posiadający wyjątkową wartość, wojewódzki konserwator zabytków może wydać decyzję o przedłużeniu okresu wstrzymania robót. Okres wstrzymania robót nie może być jednak dłuższy niż 6 miesięcy od dnia doręczenia decyzji, o której mowa w ust. 5 pkt 3.

8. Po zakończeniu badań archeologicznych, o których mowa w ust. 5 pkt 3, wojewódzki konserwator zabytków wydaje decyzję pozwalającą na kontynuację przerwanych robót”.

Należy pamiętać, że choć zacytowany wyżej art. ustawy nakazuje zawiadomić jedynie wojewódzkiego konserwatora zabytków, a wójta jedynie w przypadku, gdy nie jest możliwym notyfikacja znaleziska konserwatorowi, to jednak § 33 ust. 2 rozporządzenia ruchowego ustanawia szerszy krąg podmiotów informowanych – i to obligatoryjnie – o znalezisku. Przedsiębiorca winien bowiem zawiadomić o znalezieniu artefaktu właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego, konserwatora przyrody (w przypadku znaleziska paleontologicznego) lub wojewódzkiego konserwatora zabytków (w przypadku śladów kultury materialnej) oraz właściwy organ nadzoru górniczego.

sporządzić projekt techniczny w przypadku, gdy ruch zakładu odbywa się w oparciu o koncesję starosty

W przypadku mniejszych kopalń prowadzących wydobycie na podstawie koncesji starościańskiej nie jest wymagane sporządzenie i zatwierdzenie planu ruchu zakładu górniczego (art. 105 ust. 2 pkt 1 PrGiG). Zasada ta ma być ułatwieniem formalnej strony działalności gospodarczej prowadzonej przez niewielkie zakłady. W takich przypadkach przedsiębiorca winien jednak sporządzić projekt techniczny, który winien uwzględniać optymalny wariant wykorzystania zasobów złoża, a nadto określać:

1) docelowy zasięg eksploatacji oraz projektowanych granic filarów i pasów ochronnych;

2) miejsca i sposoby udostępnienia złoża i miejsca zwałowania nadkładu;

3) sposób urabiania, zwałowania i transportu urobku;

4) stosowane maszyny i urządzenia oraz ich rodzaj.

Do projektu dołącza się mapę sytuacyjno-wysokościową powierzchni w skali nie mniejszej niż 1:2.000 z zaznaczeniem granic: obszaru i terenu górniczego, udokumentowanego złoża, zakładu górniczego, nieruchomości gruntowych, do których przedsiębiorcy przysługuje tytuł prawny, docelowego zasięgu eksploattacji oraz projektowanych granic filarów i pasów ochronnych, miejsc i sposobów udostępnienia złoża i miejsca zwałowania nadkładu, a także sąsiednich obszarów górniczych.

Ponadto projekt winien określać warunki hydromechanicznego lub termicznego urabiania nadkładu lub kopaliny, a także prowadzenia eksploatacji spod lustra wody urządzeniami pływającymi.

Projekt techniczny podlega zatwierdzeniu przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

Jeśli eksploatacja złoża następuje spod lustra wody, przy użyciu urządzeń pływających, na wodach płynących uznanych za śródlądowe drogi wodne lub na morzu, wówczas zasady podziału obowiązków i współdziałania osób załogi urządzenia pływającego i osób zatrudnionych przy prowadzeniu ruchu zakładu górniczego ustala przedsiębiorca. O treści ustaleń przedsiębiorca powiadamia dyrektora okręgowego urzędu górniczego oraz dyrektora właściwego urzędu morskiego (§ 35 ust. 4). Obowiązki te jednak nie mają zastosowania w przypadku kopalń starościańskich.

zorganizować i wyposażyć służbę ochrony przeciwpożarowej

Zapewnienie ochrony przeciwpożarowej może także nastąpić poprzez stałą współpracę służb ochrony przeciwpożarowej kilku przedsiębiorców lub zlecenie zapobiegania i zwalczania pożarów „wyspecjalizowanym w tym zakresie jednostkom ochrony przeciwpożarowej”. Należy pamiętać, że przedsiębiorców zakładów odkrywkowych nie obowiązują przepisy PrGiG o ratownictwie górniczym (art. 122), choć są oni zobowiązani zabezpieczyć możliwość prowadzenia akcji ratowniczej przez inne jednostki ratownicze (art. 122 ust. 19 PrGiG).


Należy ponadto pamiętać, że szereg obowiązków ciążących na przedsiębiorcach nie zostało – pozornie – wprost wysłowionych w przepisach rozporządzenia. Dla przykładu, § 16 ust. 1 stanowi, że „osoba zatrudniona w ruchu zakładu górniczego musi posiadać znaczek kontrolny lub inny identyfikator”. Można bez wątpienia stwierdzić, że koszty produkcji takich znaczków lub identyfikatorów pokrywa przedsiębiorca, choć przepisy rozporządzenia wprost o tym nie stanowią. Analogicznie można taki wniosek wyprowadzić ze wszystkich przepisów adresowanych np. do kierownika ruchu, jeśli tylko realizacja nałożonych na krzg obowiązków związana jest z kosztami. Jedynym podmiotem zobowiązanym do ich pokrycia jest przedsiębiorca, chyba że przepisy wskazują na inną osobę. Obowiązek ten dotyczy nie tylko pokrywania kosztów, lecz także umożliwienia faktycznego czy technicznego realizacji obowiązku przez kierownika ruchu lub innego obowiązanego pracownika. Chodzi tutaj np. o umożliwienie zamieszczenia tablicy z informacją o numerze alarmowym 112 (§ 14 pkt 2), do zamieszczenia której obowiązany jest kierownik ruchu.