Testamenty szczególne

Prawo cywilne wyróżnia dwa rodzaje testamentów: zwykłe i szczególne. Testamentem zwykłym jest testament sporządzony przez spadkodawcę pismem ręcznym, podpisany i opatrzony datą, a także testament sporządzony w formie aktu notarialnego, albo testament allograficzny -oświadczony ustnie  w obecności dwóch świadków przed wójtem ( burmistrzem, prezydentem miasta), starostą, marszałkiem województwa, sekretarzem powiatu albo gminy lub kierownikiem urzędu stanu cywilnego.
Testament szczególny to testament ustny, podróżny lub wojskowy. Testamenty szczególne mogą być sporządzone tylko i wyłączenie w określonych przypadkach z uwagi na pewne okoliczności np. istnienie obawy rychłej śmierci, albo w sytuacji wystąpienia takich okoliczności które uniemożliwiają sporządzenie zwykłej formy testamentu, albo znacznie to utrudniają.
Testament ustny charakteryzuje się tym, iż spadkodawca wyraża swoją ostatnią wolę ustnie  w obecności co najmniej trzech świadków. Następnie jeden ze świadków lub osoba trzecia spisuje oświadczenie spadkodawcy – musi to jednak nastąpić przed upływem roku od jego złożenia- podając miejsce i datę złożenia oświadczenia. Tak sporządzone pismo podpisuje spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.  Warunkiem ważności testamentu szczególnego z art. 952 kc jest złożenie przez spadkodawcę ustnego oświadczenia ostatniej woli. Wymaganiu temu nie odpowiada odczytanie pisemnego projektu testamentu przez świadka i oświadczenie przez spadkodawcę, że to, co mu odczytano, uznaje za swoją ostatnią wolę (tak: Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 25 października 1973 r.III CRN 241/73).
W przypadku gdy oświadczenie spadkodawcy nie zostało w powyższy sposób stwierdzone w ciągu sześciu miesięcy od otwarcia spadku (dzień śmierci spadkodawcy), świadkowie poprzez zgodne zeznania mogą powyższe okoliczności i treść oświadczenia spadkodawcy potwierdzić przed sądem. Sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków, jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.
Testament podróżny można sporządzić na polskim statku morskim lub powietrznym przed dowódcą statku lub jego zastępcą. Przyjęcie oświadczenia spadkodawcy przez inną osobę, nawet upoważnioną przez kapitana (np. pierwszy oficer), powoduje nieważność testamentu (tak: E. Skowrońska- Bocian, Komentarz do kodeksu cywilnego, Lex polonica).
Spadkodawca oświadcza swoją ostatnią wolę w obecności osób wskazanych powyżej i dodatkowo w obecności dwóch świadków. Następnie dowódca statku lub zastępca spisują ostatnią wolę spadkodawcy z zaznaczeniem daty jej spisania, odczytują ją spadkodawcy, po czym spadkodawca, świadkowie, dowódca statku lub jego zastępca składają podpisy na takim dokumencie. Jeżeli spadkodawca nie jest w stanie podpisać sporządzonego pisma, należy podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli z jakiś powodów nie jest możliwe sporządzenie testamentu podróżnego można sporządzić testament ustny. Skorzystanie z formy testamentu ustnego uzależnione jest od wystąpienia następujących przesłanek:
a) Spadkodawca znajduje się w podróży na polskim statku morskim lub powietrznym,
b) Nie jest możliwe zachowanie formy testamentu przewidzianej w art. 953, np. dowódca statku i jego zastępca nie są w stanie przyjąć oświadczenia spadkodawcy.
 W tym przypadku nie jest konieczne wystąpienie obawy rychłej śmierci spadkodawcy ani niemożliwość lub znaczne utrudnienie w skorzystaniu ze zwykłej formy testamentu (tak: E. Skowrońska- Bocian, Komentarz do kodeksu cywilnego, Lex polonica).
Testament wojskowy może być sporządzony tylko w czasie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli. Szczegółowo określa tę sytuację rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości.
Testamenty szczególne tracą moc z upływem 6 miesięcy od dnia ich sporządzenia, chyba że nastąpiła śmierć spadkodawcy. Zawieszenie terminu dotyczy okresu w którym spadkodawca nie miał możliwości sporządzenia testamentu zwykłego.