Wiercenie studni jako robota geologiczna i inne zmiany w PGG

1 stycznia 2015 r. weszła w życie kolejna nowelizacja PGG. Okazało się, że kopanie studni to robota geologiczna.

Nowelizacja, którą przynosi ustawa z dnia 7 listopada 2014 r. o ułatwieniu wykonywania działalności gospodarczej, wprowadza kilka zmian w „górniczej konstytucji”, tj. w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze. Choć ta nowela – w przeciwieństwie do noweli węglowodorowej – wprowadza raptem kilka zmian, to jednak warto im się przyjrzeć z bliska, gdyż tylko pozornie są to zmiany mało znaczące.

Wiercenie studni

Po wejściu w życie 1 stycznia 2012 r. nowego Prawa geologicznego i górniczego nie było wiadomym, co począć ze studniami. W „starym” PGG zagadnienie to normował art. 4 pkt 1a, który wyłączał zastosowanie przepisów Prawa geologicznego i górniczego w przypadku drążenia niektórych studni („wykonywania ujęć wód podziemnych do głębokości 30 m na potrzeby zwykłego korzystania z wód”). W komentarzu do PGG (H. Schwarz, Prawo geologiczne i górnicze. Komentarz. Tom I. Art. 1-103, Wrocław 2013, komentarz do art. 3, teza 16) pozwoliłem sobie postawić tezę, iż „jeśli tylko prace służące wykonaniu studni nie mają na celu poznania budowy geologicznej kraju, wówczas do takich prac PrGiG nie będzie miał zastosowania. Wydaje się, że wykonanie studni w celu ujmowania wody nie służy rozpoznaniu budowy geologicznej kraju, choć wody podziemne (ich lokalizacja, właściwości itd.) są elementem tejże budowy. Tak czy inaczej, studnia służy jedynie ujęciu wód, a korzystanie z nich nie będzie następować w celu poznania budowy kraju, lecz np. w celach gospodarczego wykorzystania wody (bądź też wyłącznie na potrzeby gospodarstwa domowego). Taki cel – o czym już wspominałem – pozostaje poza zakresem zastosowania PrGiG”. Dowodziłem, iż „że obecnie obowiązująca ustawa jest bardziej liberalna, a to z uwagi na fakt, że przepisów Prawa geologicznego i górniczego na gruncie PrGiG1994 nie stosowano jedynie w przypadku studni głębionej do 30 m na potrzeby zwykłego korzystania z wód, natomiast obecnie jedynym kryterium wyłączenia spod reżimu PrGiG jest chęć osiągnięcia innego celu niż ustalenie budowy geologicznej kraju. Tym samym PrGiG nie znajdzie zastosowania również w przypadku studni służącej szczególnemu korzystaniu z wód, o ile tylko jej głębienie nie służy wspomnianemu wyżej celowi”.
Opisany wyżej stan rzeczy uległ zmianie, a to za sprawą dodanego do PGG z dniem 1 stycznia 2015 r. art. 3 pkt 2a, wedle którego PGG nie stosuje się do wykonywania wkopów oraz otworów wiertniczych o głębokości do 30 m w celu wykonywania ujęć wód podziemnych na potrzeby poboru wód podziemnych w ilości nieprzekraczającej 5 m3 na dobę poza obszarami górniczymi utworzonymi w celu wykonywania działalności metodą otworów wiertniczych. Odwracając ten przepis należy przyjąć, że PGG stosujemy do wiercenia każdej studni za wyjątkiem studni, które:
1) są wkopem lub otworem wiertniczym o głębokości do 30 m (licząc od powierzchni terenu);
2) zostały wykonane w celu ujęcia wód podziemnych na potrzeby poboru wód podziemnych (sic!),
3) pobór wód podziemnych nie przekroczy 5 m3 na dobę,
4) zostały wykonane poza obszarami górniczymi utworzonymi w celu wykonywania działalności metodą otworów wiertniczych.
By wiercenie przydomowej studni nie podlegało przepisom PGG, należy łącznie spełnić wszystkie wymienione wyżej warunki.

Czy każde wiercenie studni jest robotą geologiczną?

Do tej pory uznawałem, że PGG stosuje się – w zakresie geologii – jedynie do wykonywania prac geologicznych. Innymi słowy, jeśli dana czynność (robota) nie była pracą geologiczną, nie trzeba było stosować PGG. Uznawałem, że głębienie studni nie służy poznaniu budowy geologicznej kraju (a taki cel przyświeca pracom geologicznym wedle definicji z art. 6 ust. 1 pkt 8 PGG), lecz korzystaniu z wód, a to oznaczało, że wykonywanie wkopu lub otworu w celu ujęcia wody nie jest pracą geologiczną, a tym samym – robotą geologiczną, której wykonanie wymagałoby uprzedniego zatwierdzenia projektu robót geologicznych i wymagałoby specjalnych posiadania kwalifikacji. Dodatkowo utwierdzało mnie w tym brzmienie art. 3 pkt 1 PGG, który wyłącza stosowanie Prawa geologicznego i górniczego w przypadku korzystania z wód w zakresie uregulowanym odrębnymi przepisami (Prawa wodnego). Prawo wodne reguluje korzystanie z wód podziemnych – i to zarówno na potrzeby „przydomowe”, rolnicze czy też „gospodarcze”.
Wprowadzając w PGG z dniem 1 stycznia 2015 r. nowy przepis art. 3 pkt 2a ustawodawca uznał, że każde głębienie studni jest pracą geologiczną podlegającą PGG (niezależnie od tego, czy stosujemy w tym zakresie Prawo wodne), choć wprowadził cztero warunkowy wyjątek. Na marginesie można uznać, że ustawa „o ułatwieniu wykonywania działalności gospodarczej”, która przepis ten wprowadziła, w rzeczywistości nałożyła nowe obowiązki – i to na wszystkich zainteresowanych głębieniem studni, a nie tylko na przedsiębiorców, choć ustawa ta – jak wskazuje jej tytuł – miała ułatwić wykonywanie działalności gospodarczej.

Obowiązki w zakresie wiercenia studni

Konsekwencją stosowania PGG do wiercenia studni jest obowiązek spełnienia wszystkich wymogów, jakie PGG przewiduje dla wykonywania robót geologicznych. I tak:
- prace przy projektowaniu, wierceniu i likwidacji studni mogą być prowadzone wyłącznie przez osoby posiadające stosowne kwalifikacje (art. 50 ust. 1 PGG), nieprzestrzeganie tego przepisu rodzi odpowiedzialność wykroczeniową, z zagrożeniem karą grzywny dla kierującego lub wykonującego te roboty (art. 178 PGG);
- głębienie studni jest możliwe wyłącznie po zatwierdzeniu przez odpowiedni organ projektu robót geologicznych (jedynie w wyjątkowych przypadkach – zgłoszeniu, art. 85 ust. 1 pkt 2 PGG); przypomnę, iż projekt robót geologicznych winien określać: cel zamierzonych robót i sposób jego osiągnięcia, rodzaj dokumentacji geologicznej mającej powstać w wyniku robót geologicznych, harmonogram robót geologicznych, przestrzeń, w obrębie której mają być wykonywane roboty geologiczne oraz przedsięwzięcia konieczne ze względu na ochronę środowiska, w tym wód podziemnych, sposób likwidacji wyrobisk, otworów wiertniczych, rekultywacji gruntów, a także czynności mające na celu zapobieżenie szkodom powstałym wskutek wykonywania zamierzonych robót (art. 79 ust. 1 PGG);
- zamiar rozpoczęcia robót geologicznych winien być zgłoszony organowi administracji geologicznej oraz wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) – na piśmie – i to na 2 tygodnie przed zamierzonym przystąpieniem do robót, chyba że projekt robót geologicznych nie wymaga zatwierdzenia, a zgłoszenia (art. 81 ust. 1 oraz art. 85 ust. 1 pkt 2 PGG);
- przebieg i wyniki wykonywania prac geologicznych (w omawianym przypadku – wiercenia studni) winny być na bieżąco dokumentowane (art. 82 ust. 1 PGG),
- obowiązkiem wykonującego studnię jest zagospodarowanie wydobywanej kopaliny (np. piasku lub żwiru) oraz wnoszenia opłaty eksploatacyjnej (na szczęście nie wnosi się opłaty, jeśli jej wysokość jest niższa od 300 zł; art. 84 PGG).

Kiedy do wiercenia studni nie stosujemy PGG?

Zasada, iż wiercenie studni podlega reżimowi PGG, doznaje jednego wyjątku: jeśli spełnione są wszystkie cztery wyjątki opisane wyżej, wówczas nie trzeba wykonywać obowiązków wynikających z ustawy, czyli studnię można odwiercić bez posiadania kwalifikacji i bez zatwierdzania projektu robót geologicznych. Przyjrzyjmy się bliżej wspomnianym warunkom.

Warunek nr 1: głębokość
Stosunkowo najprostszym do spełnienia warunkiem jest głębokość wkopu (otworu wiertniczego). Głębokość ta nie może przekroczyć 30 metrów, licząc od powierzchni terenu.

Warunek nr 2: cel
Odwiert (wkop) winien być wykonany w celu ujęcia wód podziemnych. Tego warunku nie spełnią zatem np. szurfy służące poszukiwaniu złoża kopaliny. Co więcej, ustawodawca obwarował omawiany cel dodatkowym warunkiem – ujęcie wód podziemnych ma służyć ich poborowi. Podziemne systemy drenażowe mogą w wielu przypadkach nie spełnić tego warunku.
Należy pamiętać, iż w przepisie jest mowa o ujęciu wód podziemnych, a nie o każdym ujęciu wody. Zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 22 Prawa wodnego, przez pojęcie "wód podziemnych" rozumie się wszystkie wody znajdujące się pod powierzchnią ziemi w strefie nasycenia, w tym wody gruntowe pozostające w bezpośredniej styczności z gruntem lub podglebiem.

Warunek nr 3: limit poboru
Dobowy pobór wód podziemnych nie może przekroczyć 5 m3. Nie chodzi przy tym o wydajność ujęcia, lecz o dokonywany pobór. Należy zwrócić uwagę, iż parametr ten został określony dość precyzyjnie i odnosi się do każdej doby; w przepisie jest bowiem mowa o 5 m3 na dobę, a nie o średniodobowym poborze z ujęcia. Zważywszy na zmienność wydajności wielu ujęć (lub też zmienność zapotrzebowania na wody), być może ustawodawca powinien był odnieść omawiany warunek wyłącznie do średniego dobowego poboru, a nie do poboru rzeczywistego.

Warunek nr 4: ujęcie poza obszarem górniczym
Ustawodawca zadecydował, iż tylko odwierty (wkopy) dokonywane poza wybranymi obszarami górniczymi będą mogły korzystać ze zwolnienia z obowiązku stosowania PGG. Omawiany warunek jest całkowicie nietrafny. Wymaga się bowiem, by ujęcie było wykonane poza obszarami górniczymi utworzonymi w celu wykonywania działalności metodą otworów wiertniczych. Zważywszy na dozwoloną głębokość wkopu (odwiertu) – 30 m, wydaje się, że takie ujęcie pozostanie bez wpływu na działalność poszukiwawczą lub wydobywczą w zakresie górnictwa otworowego. Nasuwa się wniosek, iż ustawodawca nie zdawał sobie sprawy, jak wiele studni funkcjonuje obecnie w granicach obszarów górniczych ustanowionych na potrzeby „otworówki”! Dopóki jednak ustawodawca nie usunie tego kontrowersyjnego warunku z przepisów, dopóty niczego nieświadomy rolnik, głębiący studnię na polu na potrzeby nawadniania upraw, zmuszony będzie sprawdzić dokładnie wszystkie udzielone w jego rejonie koncesje na wydobywanie kopalin metodą otworową, choćby złoża tych kopalin zalegały setki, a może i tysiące metrów pod powierzchnią terenu.

Sankcje

Konsekwencją niedopełnienia warunków określonych powyżej może być obowiązek zapłaty opłaty podwyższonej. Głębienie studni bez zatwierdzonego projektu robót geologicznych w sytuacji, gdy nie zachodzi wyjątek opisany wyżej pozwalający nie stosować Prawa geologicznego i górniczego, skutkować będzie obowiązkiem naliczenia właścicielowi ujęcia opłaty podwyższonej. Razi jej wysokość; zgodnie z art. 140 ust. 3 pkt 2 PGG, za każdy rozpoczęty kilometr kwadratowy wierceń, organ winien naliczyć kwotę 40.000 zł – i to bez prawa zmniejszenia (miarkowania) kary! Niewielka, wiejska studnia odwiercona np. na głębokość 31 m bez zatwierdzonego projektu robót geologicznych warta będzie prawie tyle, co średniej wielkości nowy samochód osobowy. Zapewne przepisy ustanawiające taką karę administracyjną nie ostaną się w Trybunale Konstytucyjnym, niemniej – na chwilę obecną – obowiązują. Organem obowiązanym do naliczenia wymienionej opłaty jest właściwy dyrektor okręgowego urzędu górniczego (art. 140 ust. 2 pkt 2 PGG).
Kolejnym rodzajem odpowiedzialności za naruszenie przepisów ustawy będzie odpowiedzialność wykroczeniowa. Ustawa wskazuje przy tym na następujące czyny zabronione:
1) wykonywanie, dozorowanie oraz kierowanie pracami geologicznymi bez wymaganych kwalifikacji (art. 178),
2) wykonywanie robót geologicznych bez zatwierdzonego projektu robót geologicznych (lub bez zgłoszenia robót, jeśli wystarczające jest zgłoszenie),
3) brak zawiadomienia właściwych organów o zamiarze przystąpienia do wykonywania robót geologicznych.
Czyny te są zagrożone karą grzywny (w obecnym stanie prawnym – do 5.000 zł).