Pojęcie zakładu górniczego
Prowadzenie działalności wydobywczej, jako profesjonalnej, zorganizowanej i ciągłej działalności, odbywa się z wykorzystaniem zakładu górniczego. Zakładem tym jest „wyodrębniony technicznie i organizacyjnie zespół środków służących bezpośrednio do wykonywania działalności regulowanej ustawą w zakresie wydobywania kopalin ze złóż, a w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny wraz z pozostającym w związku technologicznym z wydobyciem kopaliny przygotowaniem wydobytej kopaliny do sprzedaży, podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji, podziemnego składowania odpadów albo podziemnego składowania dwutlenku węgla, w tym wyrobiska górnicze, obiekty budowlane, urządzenia oraz instalacje”. Pomijając błędy interpunkcyjne popełnione przez ustawodawcę w zacytowanej definicji, zaczerpniętej z art. 6 ust. 1 pkt 18 Prawa geologicznego i górniczego, należy uznać za zakład górniczy zespół środków, który spełnia łącznie poniższe warunki:
- stanowi zbiór, tzn. nie pojedynczym składnikiem (urządzeniem, maszyną czy obiektem),
- zespół ten jest wyodrębniony technicznie i organizacyjnie, co oznacza, że odróżnia się od innych składników majątku właściciela ze względów technicznych (służy prowadzeniu działalności wydobywczej) oraz organizacyjnie (stanowi kompletną całość do prowadzenia wspomnianej działalności),
- celem wykorzystywania tego zespołu składników jest prowadzenie uregulowanej w PGG przynajmniej jednej z następujących rodzajów działalności: wydobycia kopaliny ze złóż, podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji, podziemnego składowania odpadów lub podziemnego składowania dwutlenku węgla,
- składniki majątku niesłużące bezpośrednio jednej z wymienionych wyżej działalności nie wchodzą w skład zakładu górniczego – poza podziemnymi zakładami górniczymi wydobywającymi węgiel kamienny, bowiem składnikami takich zakładów górniczych są również składniki służące do przygotowania wydobytej kopaliny do sprzedaży, jeśli pozostają w związku technologicznym z wydobyciem kopaliny.
Ostatni warunek – powiązanie technologiczne zakładu przeróbczego z wydobyciem kopaliny – możemy rozumieć w ten sposób, że jeśli obie działalności nie są wykonywane w powiązany sposób (np. przeróbka i przygotowanie kopaliny do sprzedaży są prowadzone przez innego przedsiębiorcę, w innym miejscu), to wówczas i taki zakład przeróbczy nie stanowiłby elementu zakładu górniczego.
Skoro ustawodawca wyłącznie w odniesieniu do podziemnych zakładów górniczych wydobywających węgiel kamienny postanowił, iż zakłady przeróbcze stanowią element zakładów górniczych, to wyciągnąć stąd można co najmniej dwa wnioski. Otóż po pierwsze, w przypadku innych zakładów niż podziemne zakłady górnicze wydobywające węgiel kamienny, zakłady przeróbcze nie stanowią składników zg. Wydaje się przy tym, że definicja ustawowa ma charakter bezwzględnie obowiązujący, a co za tym idzie – że nie będzie możliwym w obecnym stanie prawnym rozszerzenie granic zakładu górniczego na te składniki, które nie są technicznie i organizacyjnie związane z wydobyciem (w tym na wspomniane wyżej zakłady przeróbcze) – i to nawet wówczas, gdy przedsiębiorca chciałby takiego rozszerzenia granic dokonać. Skoro definicja jest przepisem bezwzględnie obowiązującym, który nie dopuszcza możliwości jej derogacji np. przez przedsiębiorcę (nie zawiera zwrotu np. „chyba że przedsiębiorca zadecyduje inaczej”), to rozszerzenie granic zakładu górniczego na składniki niezwiązane z wydobyciem stanowi złamanie omawianego przepisu prawa.
Zakład górniczy a koncesja
Zwróćmy uwagę, iż żaden przepis (w tym przywoływana tutaj definicja zakładu górniczego z art. 6 ust. 1 pkt 18 PGG) nie stanowi o tym, by składnikiem zakładu górniczego mogła być koncesja, bądź też – by zakład górniczy był powiązany z koncesją (np. powstawał z chwilą wydania koncesji). Tym samym należy uznać, że istnienie zakładu górniczego jest niezależne od posiadania koncesji. Każdy, kto prowadzi działalność wydobywczą przy użyciu zorganizowanego i wyodrębnionego zespołu środków, prowadzi zakład górniczy. Dotyczy to zarówno przedsiębiorcy posiadającego koncesję i prowadzącego eksploatację w granicach obszaru górniczego, jak i przedsiębiorcy, który co prawda koncesję posiada, ale prowadzi wydobycie poza granicami obszaru górniczego. Śmiem twierdzić, że zakład górniczy może prowadzić także i ten podmiot lub osoba, który koncesji w ogóle nie posiada, o ile oczywiście prowadzi działalność wydobywczą przy użyciu zorganizowanego i wyodrębnionego zespołu środków. Płyną stąd m.in. następujące wnioski:
- organy nadzoru górniczego – jako uprawnione do kontroli zakładów górniczych – prowadzić mogą czynności kontrolne względem każdego zakładu górniczego, niezależnie od tego, czy właściciel zakładu koncesję posiada, czy nie,
- kontynuując poprzednią myśl – zrzeczenie się koncesji (jej cofnięcie lub zmiana przez organ koncesyjny) nie spowoduje utraty kompetencji organów administracji geologicznej oraz organów nadzoru górniczego do kontroli zakładu górniczego; zakład górniczy trwa dalej, niezależnie od statusu koncesji.
Można przy tym odnotować, iż tzw. nielegalna eksploatacja (wydobycie prowadzone bez koncesji) w wielu przypadkach również jest prowadzona przy użyciu zorganizowanego i wyodrębnionego zespołu środków, co oznacza – że podlega kompetencjom nadzorczym organów nadzoru górniczego.
Pojęcie technicznego i organizacyjnego wyodrębnienia składników
Ustawodawca nie wytłumaczył, na czym ma polegać techniczne i organizacyjne wyodrębnienie składników zakładu górniczego. Wydaje się, że gdy chodzi o wyodrębnienie organizacyjne, to warunek ten jest zachowany, jeśli składniki te są przeznaczone do pracy w jednym miejscu (np. na złożu, w obszarze górniczym itd.). Jeśli zatem posiadałbym ładowarkę w Olsztynie i koparkę w Zgorzelcu, to te dwie maszyny nie są ze sobą powiązane organizacyjnie. Związek „organizacyjny i techniczny” musi mieć przy tym charakter – w mojej ocenie – stosunkowo stały. Jeśli prowadziłbym firmę budowlaną – i oprócz tego zakład górniczy – i wykorzystałbym jednorazowo np. do prac przygotowawczych na złożu koparkę używaną na co dzień w zakładzie budowlanym, to ta koparka nie będzie stanowiła składnika zakładu górniczego, wobec braku jej organizacyjnego powiązania z innymi składnikami zg. Wypływają stąd następujący wniosek – skoro taka koparka nie stanowi składnika zakładu górniczego, to jej wycofanie poza granice zg nie stanowi likwidacji części zakładu górniczego i nie wymaga odnotowania w planie ruchu czy też opracowania planu ruchu likwidacji oznaczonej części zakładu górniczego.
Składniki zakładu górniczego
Przy tak zdefiniowanym pojęciu zakładu górniczego warto zadać sobie pytanie – co wchodzi w skład zakładu górniczego? W definicji zawartej w art. 6 ust. 1 pkt 18 PGG ustawodawca jedynie przykładowo wymienił: wyrobiska górnicze, obiekty budowlane, urządzenia oraz instalacje. Brak w tej definicji – przykładowo – maszyn czy nieruchomości, jednakże nie widzę przeciwwskazań, by uznać je za składniki zakładu górniczego.
Czy każde wyrobisko zawsze stanowi składnik zakładu górniczego? Z jednej strony wyrobiska zostały wprost wskazane w ustawowej definicji zg jako składnik zakładu, z drugiej jednak strony nie wszystkie wyrobiska są potrzebne do prowadzenia działalności wydobywczej. Szereg wyrobisk jest już zrekultywowanych – i jako takie nie stanowią elementu zg z uwagi na brak „technicznego i organizacyjnego” powiązania z innymi składnikami zakładu górniczego. Trudniejszym przykładem będzie wyrobisko niezrekultywowane, w którego jednej połowie odbywa się wydobycie, a w drugiej połowie – przeróbka kopaliny; dla przykładu – kamieniołom eksploatowany w części północnej, zaś w części południowej zlokalizowane są maszyny służące do przeróbki urobku (np. kruszarki). Nie widzę przeszkód po temu, by połowę wyrobiska zajętą na potrzeby zakładu przeróbczego wyłączyć poza granice zakładu górniczego wobec jasnego w mojej ocenie brzmienia definicji zakładu górniczego, wyłączającej przeróbkę z jego granic.