Wyłączenie wspólnika w spółce z o.o.
Uprawnienie do wyłączenia wspólnika jest skutecznym środkiem mającym na celu definitywne zakończenie sporu powstałego ze stosunków między wspólnikami, przy jednoczesnym zachowaniu bytu prawnego samej spółki. W takiej sytuacji możliwe jest wyłączenie wspólnika, którego dalsze uczestnictwo w spółce ze względu na jego działania polegające na utrudnianiu bądź nawet uniemożliwianiu prawidłowego funkcjonowania spółki nie jest dłużej pożądane. Wyłączenie wspólnika w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością zostało uregulowane w art. 266 – art. 267 ustawy z dnia 15 września 2000r. – Kodeks Spółek Handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.), zwana dalej KSH.
Instytucja ta odgrywa rolę sankcji organizacyjnej kwalifikowanej na podstawie niewykonywania lub nienależytego wykonywania obowiązków członkowskich. Zgodnie z art. 266 § 1 KSH sąd może orzec o wyłączeniu ze spółki danego wspólnika z ważnych przyczyn jego dotyczących, na żądanie wszystkich pozostałych wspólników, jeżeli udziały wspólników żądających wyłączenia stanowią więcej niż połowę kapitału zakładowego.
Przepis ten jednoznacznie wskazuje, iż kognicji sądu podlegają dwie kwestie, do których należy badanie przyczyny wyłączenia oraz legitymacji czynnej oraz biernej wspólników. Z treści wskazanego przepisu wynika, iż nie mogą z tego uprawnienia skorzystać wspólnicy mniejszościowi, a tym samym niemożliwe jest wykluczenie wspólnika posiadającego udziały o wartości powyżej 50% kapitału zakładowego.
Ważne przyczyny podlegają każdorazowo ocenie sądu na podstawie całokształtu okoliczności dotyczących wspólnika, które mogą mieć charakter zawiniony, np. naruszenie klauzuli konkurencyjnej przez wspólnika bądź niezawiniony, np. o charakterze osobistym związanym z całkowitą niemożnością świadczenia pracy na rzecz spółki. Nie jest możliwe enumeratywne wskazanie w umowie spółki ważnych przyczyn uprawniających do żądania wyłączenia wspólnika, albowiem pozostali wspólnicy zawsze będą mieli możliwość wskazania jako podstawy wyłączenia innych przyczyn niż wskazanych w umowie spółki zgodnie z treścią art. 266 § 1 KSH.
W związku z wyłączeniem wspólnika ze spółki konstytuuje się obowiązek przejęcia jego udziałów przez wspólników bądź osoby trzecie. Cena przejęcia jest ustalana przez sąd na podstawie rynkowej wartości udziałów na dzień doręczenia pozwu z uwzględnieniem takich czynników jak: perspektywy rozwoju spółki, przewidywane zyski w przyszłości oraz renoma.
Powództwo o wyłączenie wspólnika jest sprawą o charakterze majątkowym – zgodnie z Uchwałą Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 2007-06-06, III CZP 56/07, Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna rok 2008, Nr 7-8, poz. 79, str. 75, albowiem przedmiotem sprawy jest pozbawienie wyłączanego wspólnika posiadanego majątku, jakim są udziały z równoczesną zapłatą ich rzeczywistej wartości. W związku z tym sądem właściwym będzie sąd rejonowy bądź sąd okręgowy, w zależności od wartości udziałów pozwanego lub pozwanych wspólników.
Powodami w sprawie o wyłączenie wspólnika ze spółki są wszyscy pozostali wspólnicy (przy założeniu, że ich udziały stanowią więcej niż połowę kapitału zakładowego), bądź jeżeli umowa spółki przyznaje takie uprawnienie do wytoczenia powództwa mniejszej liczbie wspólników, których udziały stanowią więcej niż połowę kapitału zakładowego to należy pozwać wszystkich pozostałych wspólników, w tym również tych których wyłączenia nie żąda się w pozwie.
Zgodnie z treścią art. 267 § 1 KSH sąd orzekając o wyłączeniu wspólnika ze spółki wskazuje cenę przejęcia oraz termin, po upływie którego orzeczenie o wyłączeniu staje się bezskuteczne, a wspólnik bezskutecznie wyłączony nabywa roszczenie odszkodowawcze od pozywających, np. żądanie zwrotu kosztów procesowych przez wspólnika.
Kodeks spółek handlowych nie reguluje w sposób jednoznaczny kto przejmuje udziały wyłączonego wspólnika wskazując, iż muszą być przejęte przez wspólników bądź osoby trzecie. Wskazane jest zatem uregulowanie tej kwestii już na etapie konstruowania umowy spółki, gdyż zabezpieczy to interes pozostałych wspólników przez wstąpieniem do spółki osoby z zewnątrz. W praktyce często stosowane są zapisy w umowie spółki przyznające określonym wspólnikom prawo przejęcia udziałów wyłączonego wspólnika bądź przyznające uprawnienie do wskazania nabywcy jednemu z organów spółki lub stosownie do treści art. 182 KSH uzależniające możliwość zbycia udziału od zgody spółki lub w inny sposób ograniczające.
Uprawomocnienie się wyroku uwzględniającego powództwo oraz przejęcie udziałów wyłączonego wspólnika w terminie i za cenę określoną przez sąd w wyroku są przesłankami skutecznego wyłączenia wspólnika, jednakże skutki wyłączenia następują od chwili doręczenia pozwu . Przejęcie udziałów następuje na mocy prawomocnego wyroku sądu, który zastępuje oświadczenie wyłączonego wspólnika o zbyciu udziałów oraz na podstawie oświadczenia woli nabywcy, które powinno być złożone w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym.