Umowy zakładów górniczych z podmiotami zewnętrznymi

Branża górnicza charakteryzuje się specyficznością przedmiotu prowadzonej działalności, co przekłada się m.in. na odrębności w zakresie regulacji prawnych. Przede wszystkim dotyczą one sfery prawa administracyjnego (koncesje) czy prawa ochrony środowiska. Jednakże i umowy zawierane przez przedsiębiorców górniczych wykazują się daleko idącą specjalizacją.

Reżim prawny umów

Umowy to instytucje prawne prawa cywilnego. Prawo geologiczne i górnicze normuje jedynie niektóre aspekty cywilnoprawne działalności w zakresie geologii i górnictwa. Są to:

* dla geologii – prawo do informacji geologicznej oraz prawo do korzystania z informacji geologicznej;
* dla górnictwa – własność górnicza, użytkowanie górnicze (zarówno treść tego prawa, jak i pierwszeństwo do jego ustanowienia), granice prawa własności nieruchomości, roszczenie o korzystanie z cudzej nieruchomości na potrzeby prowadzonej działalności koncesjonowanej, „wywłaszczenie” własności cudzej nieruchomości (dotyczy jedynie kopalin, do których przysługuje własność górnicza) czy zakres odpowiedzialności za szkody górnicze.

Poza regulacją Prawa geologicznego i górniczego pozostają jednak umowy, jakie zawierane są dość powszechnie w ramach działalności wydobywczej. Do takich umów zaliczyłbym: umowy z tzw. podmiotami zewnętrznymi, dotyczące prowadzenia eksploatacji, umowy o wykonywanie robót strzałowych, umowy dotyczące przeróbki kruszyw czy też umowy o świadczenie usług transportowych. Jedynie przepisy art. 121 ust. 3 ustawy (PrGiG) nakłada na strony obowiązek określenia w umowie z zewnętrznym wykonawcą sposobu organizacji pracy wraz ze schematem organizacyjnym i dodatkowymi ustaleniami zapewniającymi bezpieczne wykonywanie robót:

art. 121. 1. Przepisy niniejszego rozdziału stosuje się odpowiednio do podmiotów wykonujących w zakresie swojej działalności zawodowej czynności im powierzone w ruchu zakładu górniczego.
2. Podmioty, o których mowa w ust. 1, są obowiązane spełniać następujące wymagania w zależności od rodzaju zakładu górniczego:
1) zapewnić odpowiednie służby ruchu, w tym osoby kierownictwa i dozoru ruchu oraz osoby o kwalifikacjach niezbędnych do kierowania i wykonywania określonego rodzaju robót;
2) zapewnić niezbędne środki materialne i techniczne umożliwiające bezpieczne wykonywanie robót;
3) przeszkolić pracowników w zakresie znajomości przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym bezpiecznego wykonywania powierzonych im czynności;
4) ocenić i udokumentować ryzyko zawodowe na stanowisku pracy oraz poinformować pracowników o tym ryzyku, a także stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające to ryzyko.
3. Sposób organizacji pracy wraz ze schematem organizacyjnym i dodatkowymi ustaleniami zapewniającymi bezpieczne wykonywanie robót określa umowa zawarta między przedsiębiorcą a podmiotem, o którym mowa w ust. 1.

Rodzaje umów zawieranych z podmiotami zewnętrznymi

Kodeks cywilny nie wyróżnia takich typów umów, jak umowa o świadczenie usług w zakresie kruszenia urobku, umowa o roboty strzałowe czy umowa o eksploatację złoża. Jedynie transport został uregulowany – jako odrębny typ umowy – w tymże kodeksie, w przepisach art. 774 i nast. Inne, wymienione wyżej rodzaje umów, będą traktowane jako umowy o świadczenie usług, do których stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu (umowie zlecenia).

Rodzaje zabezpieczeń umów

Nie istnieje jeden, uniwersalny katalog zabezpieczeń stosowanych w umowach. Samo pojęcie „zabezpieczenia” nie zostało również legalnie (tj. w ustawie) zdefiniowane. Tworząc projekt umowy, należy zadbać nie tylko o określenie wszystkich obowiązków stron takiego kontraktu, lecz również o mechanizmy prawne, które dodatkowo będą mobilizować strony do wykonania tych obowiązków.

Już z przepisów Kodeksu cywilnego wynika odpowiedzialność za niewykonanie – lub nienależyte wykonanie obowiązków nałożonych umową. Strona, która kontraktu nie wykonała należycie, zobowiązana będzie do pokrycia (naprawienia) wyrządzonej przez to szkody. Wyprowadzić stąd można co najmniej dwa wnioski:

1) obowiązki stron muszą być określone precyzyjnie – bądź to w umowie, bądź też muszą wynikać z obowiązujących przepisów prawa. Brak obowiązku w umowie – lub też nieprecyzyjne jego określenie – skutkować może nawet niemożnością  dochodzenia odszkodowania, bądź też jego zmniejszeniem względem rzeczywistej szkody;

2) ponieważ dochodzenie odszkodowania wiąże się z koniecznością udowodnienia wysokości wyrządzonej szkody, faktu wyrządzenia jej przez drugą stronę zawartej umowy oraz ponoszenia przez drugą stronę winy za wyrządzenie szkody. Wbrew pozorom, nie zawsze będzie to łatwe, dlatego warto pomyśleć o takim ukształtowaniu umowy, które – choćby częściowo – ułatwi dochodzenie odszkodowania.

Precyzyjne określenie obowiązków stron

Zakres obowiązków stron nie będzie sprowadzał się li tylko do wykonania usługi danego rodzaju, np. kruszenia urobku czy wykonywania w określonych odstępach czasu robót strzałowych. Ponieważ wszystkie te usługi wykonywane będą – w całości lub choćby częściowo – na terenie zakładu górniczego, to koniecznym będzie dokładne sprecyzowanie, jakiego rodzaju obowiązki w zakresie wymogów BHP przejmie na siebie nasz kooperant. W pewien sposób przydatny do tego okaże się przywołany wyżej art. 121 Prawa geologicznego i górniczego, który nakłada (niezależnie od treści samej umowy) na tzw. podmiot zewnętrzny spełnienie obowiązków dotyczących służb ruchu (w tym samym – obowiązek legitymowania się przez takie osoby wymaganymi prawem kwalifikacjami), przeszkolenie pracowników w zakresie wymaganym przepisami samej ustawy oraz rozporządzenia normującego kwestie BHP w zakładach górniczych[1]. W zależności od rodzaju świadczonej usługi oraz istniejącej w zakładzie struktury organizacyjnej czy też wewnętrznych procedur, może okazać się koniecznym wprowadzenie do umowy dodatkowych klauzul, zobowiązujących podmiot zewnętrzny (i jego pracowników) do zastosowania się do tych obowiązków. W szczególności wydaje się koniecznym określenie szczegółowych zasad współpracy służb dyspozytorskich z kierownictwem i dozorem ruchu, co częściowo wynikać będzie z planu ruchu zakładu górniczego, a częściowo stanowić powinno być przedmiotem umowy.

Odszkodowanie

Umowa może modyfikować kodeksowe zasady odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy. W szczególności możliwym jest rozszerzenie odpowiedzialności podmiotu zewnętrznego, np. na obowiązek przystąpienia do odpowiedzialności kopalni za szkody górnicze, jeśli zostały wyrządzone bezpośrednio przez podmiot zewnętrzny.

 

[1] Obecnie utrzymane zostało w mocy rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w odkrywkowych zakładach górniczych wydobywających kopaliny podstawowe (Dz. U. nr 96, poz. 858 – ze zm.) oraz odpowiadające mu rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w odkrywkowych zakładach górniczych wydobywających kopaliny pospolite (Dz. U. nr 109, poz. 962 – ze zm.). Projekt nowego rozporządzenia w/s BHP, wspólnego dla wszystkich rodzajów odkrywkowych zakładów górniczych, został poddany obecnie konsultacjom społecznym.