Prawne uwarunkowania prac remontowych i modernizacyjnych w zakładach górniczych

Stałe unowocześnianie maszyn i urządzeń, a także awaryjność sprzętu stosowanego w zakładach górniczych wymaga ciągłych prac remontowo-modernizacyjnych. I w tej dziedzinie ustawodawca przewidział specjalne, branżowe uwarunkowania prawne.

Maszyny i urządzenia, które można stosować w ruchu zakładu

Z uwagi na szczególny charakter zasad prowadzenia ruchu zakładów górniczych oraz kwestie bezpieczeństwa, w ruchu zakładu górniczego można stosować tylko te maszyny i urządzenia, które spełniają wymogi określone w art. 113 ust. 1. Są one przez przepisy określane zbiorczo mianem „wyrobów” i zostały zakwalifikowane do trzech kategorii.

W pierwszej kategorii mieszczą się te wyroby, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności, określone w ustawie o systemie oceny zgodności. Do drugiej kategorii zaliczane są wyroby określone w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie dopuszczania wyrobów do stosowania w zakładach górniczych (Dz.U. Nr 99, poz. 1003 - ze zm.), które będzie stosowane aż do czasu wydania przygotowywanego nowego rozporządzenia normującego tę materię. Wreszcie w trzeciej kategorii znajdziemy wyroby określone w rozporządzeniu ruchowym czy w przygotowywanym rozporządzeniu strzałowym. Przepisy te wskazywać będą przede wszystkim wymagania dotyczące wyrobów; dla przykładu można wskazać na § 97 rozporządzenia ruchowego[1], regulujący wymogi dla przenośników taśmowych stosowanych w odkrywkowych zakładach górniczych. Należy pamiętać, iż wyrób stosowany w ruchu zakładu górniczego podlega – co do zasady – procedurze dopuszczenia przez Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego, co następuje w formie decyzji administracyjnej (art. 113 ust. 2 PGG).

Materia ta jest na tyle bogata, że warto poświęcić im odrębne opracowanie. W ramach niniejszego artykułu wspomnę jedynie, iż dopuszczenie wydane przez Prezesa WUG określa zakres dozwolonych zmian wyrobu. W przypadku, gdy planowana modernizacja urządzenia wykraczałaby poza granice dozwolonych zmian, wówczas koniecznym stałoby się ponowienie procedury dopuszczenia zmodyfikowanego wyrobu.

Oddanie do ruchu

Powyżej wspomniana procedura dopuszczenia do ruchu maszyn i urządzeń nie jest jedyną procedurą wymaganą dla umożliwienia korzystania z maszyn i urządzeń w ruchu zakładu górniczego. Poza dopuszczeniem, koniecznym jest jeszcze uzyskanie w wielu przypadkach pozwolenia lub zezwolenia na oddanie do ruchu konkretnej maszyny lub urządzenia. Zagadnienie to uregulowane jest w art. 114 PGG. Samo pozwolenie (lub zezwolenie) na oddanie do ruchu oznacza formalną zgodę na korzystanie z obiektu, maszyny, urządzenia (a w podziemnych zakładach górniczych – ściany lub oddziału) w ruchu zakładu górniczego. Wedle przepisów, część obiektów, maszyn i urządzeń wymaga dodatkowego pozwolenia wydawanego przez właściwego dyrektora okręgowego urzędu górniczego (lub dyrektora Specjalistycznego Urzędu Górniczego, w skrócie: SUG), a część – jedynie zarządzenia wydanego przez kierownika ruchu danego zakładu górniczego. W szczegółach wygląda to następująco:

a) jeśli obiekt, maszyna lub urządzenie stanowi wyposażenie lub część składową obiektu budowlanego zakładu górniczego, który wymaga pozyskania pozwolenia na użytkowanie (art. 55 Prawa budowlanego), to w takich przypadkach nie jest koniecznym wydawanie dla obiektu / maszyny / urządzenia pozwolenia lub zezwolenia na oddanie do ruchu;

b) w przypadku podstawowych obiektów, maszyn lub urządzeń zakładu górniczego, albo też wprowadzania istotnych zmian warunków eksploatacji prowadzonej z udziałem tych obiektów (maszyn, urządzeń), wówczas wymagane będzie pozyskanie decyzji dyrektora OUG – pozwolenia na oddanie obiektu (maszyny, urządzenia) do ruchu w danym zakładzie górniczym,

c) gdy chodzi o pozostałe obiekty, maszyny lub urządzenia, tj. takie, które nie spełniają warunków określonych w lit. a powyżej (nie stanowią wyposażenia obiektów budowlanych) oraz nie stanowią podstawowych obiektów (maszyn, urządzeń) zakładu górniczego (lit. b) – wówczas wymagane jest oddanie do ruchu w formie zezwolenia wydawanego przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

Ponieważ jest to dość skomplikowana materia, dla jej zobrazowania warto posłużyć się tabelką:

Przepisy ustawy nie definiują pojęć: „obiektu”, „urządzenia” czy też „maszyny”. W tym zakresie musimy sięgnąć do języka technicznego. Natomiast w przepisach § 57 ust. 1 rozporządzenia ruchowego odkrywkowych zakładów górniczych zawarta jest definicja podstawowego obiektu odkrywkowego zg. Są nimi:

1) główne rozdzielnie elektryczne wysokiego i średniego napięcia,

2) centrale telefoniczne i dyspozytorskie wraz z systemami łączności i alarmowania,

3) główne urządzenia i układy odwadniania.

W tych przypadkach pozwolenie na oddanie do ruchu – o czym wspomniałem wyżej – wydaje organ nadzoru górniczego. Wnioskodawcą w tej sprawie jest kierownik ruchu zakładu górniczego, a nie przedsiębiorca (§ 57 rozporządzenia ruchowego), co jest o tyle interesujące, że podmiotem, któremu przysługuje tytuł prawny do obiektu (maszyny, urządzenia) jest nie krzg, lecz przedsiębiorca. Wraz z wnioskiem należy przedłożyć dokumentację techniczną oraz protokół odbioru technicznego sporządzony przez komisję powoływaną przez kierownika ruchu zakładu górniczego. Protokół ten winien zawierać stwierdzenie, że obiekt lub urządzenie przewidziane do oddania do ruchu w zakładzie górniczym są wykonane zgodnie z dokumentacją techniczną. Protokół taki będzie również wymagany w przypadku, gdy oddanie do ruchu danego urządzenia lub maszyny następuje na podstawie zezwolenia wydanego przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

Naprawy i modernizacje urządzeń i maszyn

Interesujący może być status prawny maszyn i urządzeń podlegających naprawie lub modernizacji z perspektywy nie tylko późniejszego oddania takich wyrobów do ruchu zakładu górniczego, ale również w kontekście wykonywania takich prac w ruchu zakładu.

Odnotować należy brak jakiejkolwiek definicji pojęć modernizacji czy naprawy, co nie oznacza, że każde pojęcie powinno być prawnie zdefiniowane. W sytuacji, gdy przepisy nie regulują znaczenia, należy sięgnąć po definicje słownikowe, innymi słowy – po rozumienie techniczne lub potoczne. Powtarzając za Słownikiem Języka Polskiego należy uznać, iż naprawą jest „usunięcie w czymś usterek, uszkodzeń i doprowadzenie czegoś do stanu używalności”. Modernizacją z kolei jest „unowocześnienie i usprawnienie czegoś”, co oznacza – dla przykładu – wzbogacenie dotychczasowej funkcjonalności, zmiany technologiczne itp.

Naprawy urządzeń i maszyn winny być przeprowadzane na bieżąco, w sposób nie powodujący dodatkowego zagrożenia dla ruchu zakładu górniczego. Bieżące naprawy i konserwacje winny być przeprowadzane w sposób określony w dokumentacji techniczno-ruchowej, opracowanej dla danego rodzaju maszyny lub urządzenia. Oczywiście zakres bieżących napraw może być ustalany również przez służby kierownictwa i dozoru ruchu zakładu górniczego, co w szczególności może dotyczyć ustalenia harmonogramu konserwacji.

Bieżąca konserwacja i naprawy sprzętu nie mają na celu zwiększenia wartości użytkowej urządzenia czy maszyny, lecz raczej przywrócenie dotychczasowej sprawności. Jeśli planowane prace miałyby polegać na ulepszeniu funkcjonalności czy efektywności maszyny, wówczas mielibyśmy do czynienia z modernizacją. Różnica względem naprawy polega na tym, że rzadko która dokumentacja techniczno-ruchowa (tzw. DTR) przewiduje modernizację, dlatego też w celu ustalenia zasad dokonania takiej naprawy (szczególnie dużych lub złożonych urządzeń i maszyn) może okazać się koniecznym opracowanie norm bezpieczeństwa. Mam tutaj na myśli np. wyznaczenie szerszego pasa bezpieczeństwa na czas naprawy, określenie sposobu prowadzenia ruchu w strefie, w której dokonywana będzie modernizacja, a w przypadku dużych maszyn stosowanych w kopalniach węgla brunatnego – być może wstrzymanie ruchu w strefie dokonywania modernizacji. Oczywiście są to jedynie propozycje, a nie obowiązkowe metody postępowania, natomiast sama decyzja należeć będzie do osób kierownictwa i dozoru ruchu, a u jej podstaw będzie leżeć potrzeba zapewnienia bezpieczeństwa, oceniana wedle warunków panujących w konkretnym zakładzie górniczym.

Przystąpienie do prac naprawczych lub modernizacyjnych oznaczać będzie często wyłączenie danej maszyny lub urządzenia z ruchu zakładu górniczego (pomijam tutaj prostsze przypadki, które takiego wyłączenia nie będą wymagały). Załóżmy, że w strefie, w której wykonywane będą roboty naprawcze lub modernizacyjne, kierownik ruchu wstrzymuje ruch zakładu górniczego. Czy w takim przypadku ekipy serwisowe będą traktowane jako podmiot zewnętrzny w ruchu zakładu górniczego? Jeśli uznalibyśmy, że tak się stanie, to w konsekwencji należałoby dostosować umowę serwisową do wymogów art. 121 PGG, który reguluje treść umów zawieranych z tzw. podmiotami zewnętrznymi w ruchu zakładu górniczego. Innego rodzaju konsekwencją byłaby konieczność utworzenia służb dozoru ruchu po stronie podmiotu zewnętrznego, sprawowanych przez osoby posiadające stosowne kwalifikacje górnicze (art. 112 ust. 1 w zw. z art. 121 ust. 1 PGG).

Można do zarysowanego powyżej tematu podejść inaczej – uznając, iż czynności serwisowe, szczególnie w zakresie modernizacji, nie będą stanowić elementu ruchu zakładu górniczego w sytuacji, gdy ruch ten został w odpowiedniej części uprzednio wstrzymany przez kierownika ruchu. Wedle tej koncepcji, modernizacja byłaby wykonywana poza ruchem zakładu górniczego, czego konsekwencją byłby brak potrzeby stosowania wymogów, jakie przepisy stawiają dla tzw. podmiotów zewnętrznych w ruchu zakładu górniczego. Służby serwisowe – przy takim założeniu – nie podlegałyby wielu wymogom stawianym przez przepisy PGG oraz rozporządzenia ruchowego, m.in. nie musiałyby dysponować osobami dozoru ruchu. Oczywiście nie zwolniłoby to przedsiębiorcy z należytego zabezpieczenia miejsca wykonywania robót modernizacyjnych w taki sposób, by prace serwisowe nie zakłócały ruchu zakładu górniczego i nie były źródłem dodatkowego zagrożenia dla tego ruchu.

Wydaje się, że przepisy PGG nie stanowią przeszkody dla uznania, że nie wszystkie czynności serwisowe będą uznane za element ruchu zakładu górniczego. W przeciwnym razie należałoby uznać, że wszystkie czynności, jakie są wykonywane na terenie zakładu górniczego, są czynnościami w ruchu tego zakładu. Objęłoby to m.in. prace asenizacyjne, utrzymanie czystości na parkingach, odśnieżanie dróg dojazdowych do siedziby zakładu górniczego, co brzmi nieco absurdalnie.

Tytułem podsumowania

Z powyższych rozważań należy wyciągnąć następujące wnioski:

- niezależnie od rodzaju prac (naprawa / modernizacja), winny być one wykonywane w sposób zapewniający bezpieczeństwo osób je wykonujących i innych osób na terenie zakładu górniczego i poza nim, jak również w sposób niezagrażający ruchowi samego zakładu górniczego,

- prace winny uwzględniać ograniczenia wynikające z dokumentacji ruchu zakładu górniczego, a przede wszystkim – z dokumentacji techniczno-ruchowej poszczególnego urządzenia lub maszyny (jeśli takowa istnieje),

- wprowadzanie w toku prac zmian wyrobu (maszyny lub urządzenia) w zakresie przekraczającym granice ustalone w dopuszczeniu Prezesa WUG może wiązać się z koniecznością pozyskania nowego dopuszczenia,

- oddanie do ruchu maszyny lub urządzenia w trybie zarządzenia kierownika ruchu zakładu górniczego, jak i pozwolenia dyrektora OUG wymagać będzie poprzedzenia protokołem komisyjnego odbioru technicznego tej maszyny / urządzenia – i to zarówno wyrobu dopiero wprowadzanego do ruchu zakładu górniczego, jak i urządzenia lub maszyny, która co prawda była już oddana do ruchu, lecz w wyniku prac modernizacyjnych wprowadzono w niej istotne zmiany konstrukcyjne lub istotne zmiany warunków jej eksploatacji,

- powierzenie zewnętrznej firmie serwisowej wykonania naprawy lub modernizacji może podlegać dodatkowym wymogom ujętym w przepisach o ruchu zakładu górniczego (art. 121 ust. 1 PGG), jeśli czyności te będą wykonywane w ruchu zakładu.



[1] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 kwietnia 2013 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu odkrywkowego zakładu górniczego (Dz.U. z 2013 r. poz. 1008)