Co to jest zachowek?
Zachowek
Swoboda rozporządzania majątkiem przez spadkobiercę na wypadek śmierci, wyrażająca się w możliwości powołania w testamencie jednego lub kilku spadkobierców, z pominięciem pozostałych, może doprowadzić do pokrzywdzenia członków rodziny spadkodawcy. W celu ochrony najbliższych ustawodawca wprowadził do polskiego prawa cywilnego instytucję zachowku, która sprowadza się do przyznania osobie niewskazanej w testamencie, a mającej prawo do spadku z mocy ustawy, uprawnienia do wystąpienia z żądaniem zapłaty o zachowek. Dzięki zachowkowi uprawniony otrzymuje pieniężną rekompensatę, natomiast nie staje się spadkobiercą.
Uprawnieni do zachowku
Zgodnie z art. 991 KC uprawnionymi do żądania zachowku są zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Rodzice nabędą prawo do zachowku jedynie, gdy spadkodawca nie pozostawił zstępnych.
Prawo żądania zachowku lub jego uzupełnienia przysługuje również spadkobiercom, którzy zostali powołani do spadku, jednak przypadający im udział spadkowy nie pokrywa należnego im zachowku.
Zachowku nie mogą jednak żądać zstępni, małżonek i rodzice, którzy zrzekli się dziedziczenia (art. 1049 § 2 KC), odrzucili spadek (art. 1020 KC), zostali uznani za niegodnych dziedziczenia (art. 928 § 2 KC), a także wydziedziczeni (art. 1008 KC).
Wysokość zachowku
Wysokość należnego zachowku odpowiada połowie wartości udziału, który przypadałby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. Zachowek w wysokości 2/3 udziału spadkowego przysługuje uprawnionemu, który jest niezdolny do pracy lub małoletni.
Do zachowku dolicza się darowiznę uczynioną przez spadkodawcę na rzecz osoby uprawnionej do zachowku. Darowizna podlega doliczeniu niezależnie od tego, czy nadal znajduje się u osoby uprawnionej, czy też uległa zużyciu bądź zniszczeniu. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest wnuk spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także darowiznę dokonaną na rzecz jego rodzica, czyli dziecka spadkodawcy.
W przypadku, gdy uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkobiercy, na należny mu zachowek zalicza się poniesione na niego przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia, jeżeli przekraczają one miarę przyjętą w danym środowisku.
Dochodzenie roszczeń z tytułu zachowku
Powództwo o zapłatę zachowku wytacza się przed sąd właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli miejsca zamieszkania nie można ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. W przypadku, gdy roszczenie nie przekracza kwoty 75 000 zł pozew należy złożyć w sądzie rejonowym, w pozostałym przypadku w sądzie okręgowym.
Od pozwu o zachowek pobierana jest opłata wynosząca 5 % wartości dochodzonego zachowku.
Dochodzenie roszczeń z tytułu zachowku przedawnia się z upływem lat trzech od ogłoszenia testamentu.
Podatek od spadków i darowizn
Zgodnie z postanowieniami ustawy o podatku od spadków i darowizn z dnia 28 lipca 1983 r. (Dz.U. Nr 45, poz. 207) osoba, która otrzymała zachowek jest zobowiązana do zapłaty podatku od spadków i darowizn. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą zaspokojenia roszczenia lub jego części.
Od 1 stycznia 2007 r. ustawodawca wprowadził jednak zwolnienie od podatku w stosunku do osób, które otrzymały zachowek i należą do kręgu najbliżej rodziny. Warunkiem zwolnienia jest złożenie do urzędu skarbowego zeznania podatkowego o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych w ciągu miesiąca od powstania obowiązku podatkowego. W przypadku niedotrzymania przez podatnika terminu do złożenia zeznania podatkowego kwota zachowku będzie podlegała opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej. Opodatkowaniu podlegać będzie wartość otrzymanego zachowku w kwocie powyżej 9 637 zł.